Monday, February 28, 2011

नेपाल मगरसंघको निर्णयलाइ मैले सदा आदरपूर्वक मान्दै आएकँेछु

जेवी पुन मगर
त्यसको केहि महिनाको अन्तरालमा भार्सेका गिरिप्रसाद बुढाथोकी मगरले वरपर जिल्लाका सयौंको संख्यामा मगरहरु जम्मा गरि मगर सुधार समिति गठन गरेकाथिए । कालान्तरमा बुढाथोकी १ दर्जन बढी समय महत्वपूर्ण मन्त्री बनेर रेकर्ड कायम गरे । त्यसैको प्रतिफल र जागरणकै कारण नेपाल मगरसंघको सागठानिक शुरुआत भएको मानिन्छ । २०३८ सालमा बुटवलमा पोखराका हेमबहादुर पुनको अध्यक्षतामा गठन भएको नेपाल लांघाली परिवारले २०३९ सालमा पूर्णता पाएकोथियो । त्यसको अध्यक्ष पनि हेमबहादुर पुन नै थिए । समितिका कोषाध्यक्ष मनीबर गर्वुजा पुन मगर थिए । त्यसपछिको महाधिवेशनले कविराज पुन मगरको अध्यक्षतामा नया कार्यसमिति गठन गरेकोथियो । जसको कोषाध्यक्षमा यसचोटी पनि मनीवर गर्वुजा नै चुनिएका थिए ।
पुन मगरहकै नेतृत्वमा स्थापना भएर यहँसम्म आइपुगेको मगरसंघ अहिले १६ लाख मगरको साझा घरको रुपमा स्थापित छ । तर केहि अज्ञानीहरुको बदमासीलाई देखाउदै केहि उपद्रयाहाहरु 'पुन मगर नै हैनन्' भन्ने जहर फैलाउन उद्दत देखिन्छन् ।  तिनका हैसियत, पृष्ठभूमी, बुझाइ, बौद्धिकता कस्तो छ भन्ने तिनले मगर हैनन् भन्ने आधारहिन  तर्क देखेर नै झल्किन्छ । आफुले त अध्ययन गरेनन् गरेनन् अशिक्षित र सोझा पुनहरुलाई समेत तिनले उटपटांग गफ दिएर वेवकुफ बनाउन खोजिरहेकाछन् । पुन समाज नेपाल नामक संस्थाका केहि ब्यक्तिहरुको उटपटांगका कारण विश्वभरका पुनहरुले लज्जा ब्योहोनु परेकोछ । तिनका खाली मगजबाट उत्पन्न आधारहिन तर्कले धेरै पुनहरुले अन्य समूदायहरुमाझ मुन्टो झुकाउनुपरेकोछ ।
यस्ता तर्क गर्नेहरुले जर्वदस्ती कित्ताकाटको राजनीति शुरु गरेकाछन् । पुनलाई मगर भन्नेहरुलाई दुश्मनको रुपमा ब्याख्या गर्न थालेकाछन् । तोरण पुनको सम्पादकीयमा निक्लने पुनहिल पत्रिकाको (बर्ष ४ अंक ९ जेठ ०६७) सम्पादकीयमा पुन समाज नेपालले गरेको 'पुन मगर हैनन्' भन्ने निर्णय नमान्नेहरुलाई आधिकारिक रुपमा समाजले ठेगान लगाउने लेखिएकोछ । एउटा संचार चलाउने ब्यक्तिले समेत कलम र अक्षरको मर्म र शक्ति नबुझेको यो भन्दा गतिलो अर्काे उदाहरण हुनै सक्दैन ।
माओवादीले युद्धकालमा प्रतिद्धन्द्धिहरुलाई कार्वाही गर्दा प्रयोग गर्ने 'ठेगान लगाउने' शब्दले भौतिक कार्वाही जनाउछ । माओवादीले ठेगानको नाममा सयौंको संख्यामा निर्दाेषहरुको  निर्मम हत्या गरेकोछ । के पुन समाजले गर्न खोजेको त्यहि हो ? आफ्नो बेतुके लेडेढिपी नमान्नेलाइ कार्वाही गर्छु भन्नेहरुले उठाएको तर्क र मुद्दा कत्तिको इमान्दारीपूर्ण उठाइएकोछ, तौलनै पर्देन । यसैले स्पस्ट पार्छ । पुन समाज नेपाल माओवादीको भातृसंगठन हो वा होइन अझै घोषणाा नगरिसकिएको हुनाले केहि भन्न सकिदैन । तर यसका घोषणा, ब्यवहार र तर्क त्यहि बाटो उन्मूख देखिन्छ । बिना आधार आफ्नो नेतृत्व फाइदाका लागि जसरी माओवादीले जातीय राज्य भन्दै जनजातिलाई उक्सायो पुन समाज नेपालको पनि त्यस्तै लहड देखिन्छ । उपयोग गर्नमात्र यस्ता नारा दिइएको रहेछ भन्ने माओवादीले त्यो नीति छाड्नुले नै प्रस्ट हुन्छ । प्रचण्ड आफु सत्तामा पुग्न हतियार बनाएका र पछि मिल्काइएका जनजातिहरुका घैटामा बल्ल घाम लाग्न थालेकोछ तर यो रोग पुन समाज नेपाल भन्ने संस्थामा सरेको देखिन्छ ।
बहसमा शक्ति पुनजीले उठाएजस्तो म्याग्दीका पुनहरुको संस्थाले सबै पुनमगरहरुबारे निर्णय गर्ने कुनै अधिकार राख्दैन । त्यसले स्वंय म्याग्दीका पुनहरुको पनि निर्णय गर्ने हैसियत किन राख्दैन भने पुन समाज नेपालको महाधिवेशनमा बहुमतले पुनहरु मगर  हुन् भन्ने पारित गरिसकेकोछ । त्यहि कारण पुन मगर समाज नेपाल नामाकरण गरिएकोथियो । तर केहि ब्यक्तिको सनकमा रातारात बैठक डाकेर नामै परिवर्तन गरि मगर हटाइएकोछ । त्यसपछि मात्र पुन समाज नेपाल भएको हो ।  पुन मगर समाजका सल्लाहकार चीन बहादुर पुनको भनाईमा यो पूरै गैरकानुनी थियो । विधानमै नभएको र महाधिवेशनले दिएको म्यान्डेटलाई केहि ब्यक्तिहरुको जघमटबाट हटाउने निर्णय गैरकानुनी रहेको वहाको भनाई छ । यसले पनि यो संस्था माओवादी जस्तै कानुनीराज भन्दा पनि भद्रगोलमा विश्वास राख्छ भन्ने देखिएकोछ ।
पुन मगर हैनन् भन्नेले के के कारणले हैनन् त्यसको बैज्ञानिक कारण दिनसक्नुपर्छ । देशभर छरिएका पुन मध्ये कुन पुन मगर हैनन्  प्रस्ट खुलाउनसक्नुपर्छ । पुनभित्र पनि पाचसय बढी थरहरु छन् ति मध्ये 'को मगर हुन् को हैनन्' भन्न सक्नुपर्छ । एबीसी जान्ने बच्चाले बिश्वबिद्यालयको परिक्षा दिन्छु भनेसरी ब्यवहार देखँइरहेका ति उपब्रुजुकहरुले यसबारेमा केहि तयारी गरेका छन्, छैनन् भन्ने प्रश्न सबैभन्दा महत्वपूर्ण छ । यदि त्यस्तो अध्ययन गरिएको छ भने बाहिर ल्याउनुपरयो । सबै पुनलाई मगर हैन भन्ने पुन मगर समाज नामक संस्थाको बैधानिकता , त्यसको हैसियत म जस्ता पुनहरुले चिन्दैनन् पहिला त्यो पनि प्रस्ट पार्नुपरयो ।
नेपाल मगरसंघको निर्णयलाइ मैले सदा आदरपूर्वक मान्दै आएकँेछु । म जस्ता लाखौ मगरले मानेकाछन् । तर त्यहाँ पनि आफ्नो विमति राख्न पाइन्छ र राखिदै आइएकोछ । एमएस थापाले खोज गरेको अक्खारिकालाई सबै मगरले मानेकैछन् किनभने त्यसलाई लामो प्रक्रिया मार्फत मगरसंघले बैधानिकता दिएकोछ । भोलि कसैले त्यसको विकल्पमा अर्काे खोज गरेर नल्याउदासम्म या चुनौती नदिंदासम्म हाम्रो आधिकारिक लिपि अक्खालिपि नै हो ।मगरसंघले काइके, खाम र मगरात भाषालाई मान्यता दिएकोछ र यो बैज्ञानिक पनि छ । तर कुनै गतिलो बैज्ञानिक प्रमाण बिना केहिलाई मन नपरेकै आधारमा कुनै अमुक ब्यक्तिले यी मगरका भाषा हैनन् भन्छ भने त्यस्तो तर्क लाई मान्ने प्रश्नै उठ्दैन । त्यसको मगजमाथि नै हामी प्रश्न उठाइहाल्छौ । या उसको बदमासी केलाउन थाल्छौ ।  अहिले पुन मगर हैनन् भन्ने तर्कलाई दुरुस्त यहि कोटीमा राख्न सकिन्छ ।
मगरसंघले मगरको धर्म बौद्ध हो भनि महाधिवेशनबाट पारित गर्यो । केहिले यसमा असहमति पनि राखे । फरक मत राखे । मगर त बौद्ध मात्र हैन क्रिश्चियन, हिन्दु, मुस्लिम जे पनि हुनसक्छन् । तिनका लागि अन्याय भयो भनियो । यो तर्क स्वाभाविक थियो । तर ब्यक्तिले जे मानेपनि सामूहिक रुपमा बौद्ध नै सदर गरिएकोछ र प्रायश सबैले यो निर्णयलाई मानेकाछन् । महाधिवेशनबाट यो निर्णयलाई नहटाइदासम्म यो सबै मगरका लागि बैधानिक निर्देशन हो ।
तर पुन समाज नेपालको महाधिवेशनले पुन मगर हैनन् भन्ने निर्णय अझैसम्म गरेकोछैन ।   केहि ब्यक्तिको जमघटले मात्र त्यसो गरेकोछ जुन अबैधानिक छ । त्यसमाथि यो संस्थाले सबै पुनलाई समेट्दैन । पुन बस्ने राप्तिका कुनै प्रतिनिधि यो संस्थामा छैन । त्यसको अर्थ बहुसंख्यक पुनहरुले यसबारे केहि जानकारी पाएकाछैनन् ।े त्यसकारण पनि यदि यो संस्थाले महाधिवेशनबाटै यस्तो निर्णय गरेको भए पनि त्यसको बैधानिकतामा ठूलो प्रश्नचिन्ह उठ्ने थियो ।
पुन मगर समाज केन्द्रीय समिति २०६६ मा विधिवत रुपमा कास्की जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा दर्ता भएको  हो । यसको प्रथम महाअधिवेशन २०६६ सालमा भएको थियो । जसमा बहुमतबाट पुन समाजको नाम परिवर्तन गरि पुन मगर समाज गरिएकोथियो । तर केन्द्रीय समितिको बैठकबाट पुन मगर समाजको नाम परिवर्तन गरि पुनः पुन समाज गरि पुन समाजको केन्द्रीय भेलामा अनुमोदन गरियो । जुन विधानसम्मत नै छैन ।
अचम्म छ । आफुलाई मगर हैन भन्ने पुन समाज नेपालका अध्यक्ष केशर पुन  १२–१५ वर्ष मगर संघको केन्द्रीय सदस्य तथा जिल्ला अध्यक्ष पदमा रहेर काम गरेका हुन् । यिनलाई यतिबेला ब्रम्हज्ञान आएकोछ पुन मगर हैनन् भन्ने । समाज केन्द्रीय समितिमा रहेका व्यक्तिहरु नेपाल मगर संघमा पनि छन् . माओवादीको भातृसंगठन मगरात मुक्ति मोर्चाको जिल्ला र केन्द्रीय समितिको सल्लाहकार समितिमा पनि छन् अर्थात दुवै तर्फ रहेर सर्वसाधारणलाई भ्रममा पारिरहेका छन् । आफु मगर र मगरात भन्दै राजनीति गरिरहेकाछन् यता पुन मगर हैनन् भन्दै उक्साउदै हिंडिरहेकाछन् । पुनसमाज केन्द्रीय समितिका वर्तमान सल्लाहकार मनवीर गर्बुजा नेपाल लाङ्घाली परिवार संघ अर्थात नेपाल मगर संघको संस्थापक  कोषाध्यक्ष थिए । २०३८ साल देखि २०५१ सालसम्म लगातार उनी त्यहि पदमा सक्रिय थिए । यी गर्वुजा हाल मगरात मुक्ति मोर्चाका केन्द्रिय सल्लाहकार पनि हुन् । तर यी बृद्धलाई देखाएर 'पुन मगर हैनन्' भन्ने उपद्रयाहाहरुले सबैको आखामा छारो हालिरहेकाछन् । मगर समाजका लागि  सम्पूर्ण यौवन सुम्पने यी बृद्ध कहिल्यै मगर विरोधी रहेनन् न छन् । 
पुन समाज नेपालका  सचिव खेम गर्बुजा मगरात मुक्ति मोर्चाका केन्द्रिय सदस्य तथा कास्की जिल्ला अध्यक्ष हुन् । यीनका उटपटांग हेर्दा मगर भाडने यो मुद्दा माओवादीकै जाति जाति लडाउन्े षड्यन्त्र अन्र्तगत आएको हो भनि किन नमान्ने ? माओवादीले सबै जातिको राजनैतिक मोर्चा बनाएर ती जातिका संस्थाहरुमा भांडभैलो गराउदै आएकोछ । त्यसैको निरन्तरता होइन भन्ने आधार नै छैन ।अहिले नेपाल मगरसंघमा अध्यक्ष एमाले र अन्य सबै पद माओवादीको नेतृत्वमा छ ।  उनीहरु उता माओवादीको मगरात मोर्चामा पनि प्रमुख पदमा छन् । जस्तै नेपाल मगरसंघका महासचिव बसन्त घर्ती मगरात मुक्ति मोर्चामा उपाध्यक्ष छन् । यी नेताहरु मगरसंघ भन्दा बढी मुक्ति मोर्चामा सक्रिय देखिन्छन् ।
एमाले र माओवादी सबै जातीय संस्थामा घुसेर त्यसलाई निस्क्रिय पार्ने र आफ्ना भातृसंगठनहरुलाई बलियो बनाृउने रणनीतिमा लागिरहेकोछ । हाल जातीय संस्थाहरु पगुं बन्नुमा यहि रणनीतिले काम गरेकोछ । मगरात मुक्ति मोर्चामा सक्रियहरुले मगरसंघलाई कमजोर पार्न अनेकन षड्यन्त्र गर्न गरेकाछन् ।
जुन जुन जातीका संस्थाहरुमा माओवादी र एमाले घुसेकाछन् जुनमा घुस्न पाएका छैनन् त्यसको सक्रियता नाप्ने हो भने यो छर्लगं हुन्छ । त्यसैले भर्खर बामे सर्न थालेको र विश्वभर नेवटर्क बनाउन थालेको पुन समाजलाई छिन्नभिन्न पारेर एकजुट  हुन नदिने प्रचण्डपथले मगर समाजलाई नै भताभुंग पार्न खोजेको देखिन्छ ।
देशको तेस्रो ठूलो जातिलाई संगठित हुन नदिएपछि त्यसले कसलाई फाइदा पुर्याउछ त्यो भन्नै पर्देन । हिंजो युद्धकालमा पश्चिमा मगरहरुको खुनपसिनाले काठमाण्डौ खाल्डोमा छिरेका प्रचण्डहरु आज गण्डकका मगरहरुलाई उपयोग गरेर त्यसमा टिक्न चाहन्छन् । पुन मगर हैनन् भन्ने बिषाक्त हावा त्यहि घृणित राजनीतिबाट आएकँे हो । हिंजो देखि नै चल्दै आएको यस्तो राजनीति बुझ्ने हो भने यसको दुस्परिणामबाट सतर्क भए मात्र पुग्छ, डराउनुपर्देन ।

Sunday, February 27, 2011

जन्मँदै हत्या

२०६५ र ०६६ का २४ महिनामा काठमाडौँ उपत्यकाका विभिन्न ठाउँमा ७० वटा बेवारसिे शव फेला परे। ती सबै भर्खरै जन्मेका शिशुका थिए। लिंग पत्ता लागेका ६६ वटामध्ये ६५ प्रतिशत छोरी थिए। त्यसैगरी, यस वर्ष मंसिरयताका चार महिनामा उपत्यकाभित्र १७ वटा त्यस्ता शव फेला परेका छन्, जसमध्ये ११ स्त्रीलिंगीय छन्।

यस तथ्यांकले सभ्य र सुसंस्कृत भनिएको सहरी समाजमा समेत छोरीप्रतिको दृष्टिकोण र भित्रभित्रै हुकिर्ंदो नवजात शिशुको हत्या गर्ने प्रवृत्तिको झलक दिन्छ। छोरी हँुदैमा जन्मनेबित्तिकै आफैँले जन्माएको सन्तानको कसरी निर्मम ढंगले हत्या गर्न सक्छन् आमाबुबा ? तर, राजधानीमा बर्सेनि हुने यस्ता हत्याका सयौँ प्रकरणले शिक्षित भनिएको सहरी समाजको खिल्ली मात्र होइन, मानवीयताकै धज्जी उडाइरहेको छ। गर्भपतनले कानुनी मान्यता पाएपछिका वर्षमा पनि ६२.२ प्रतिशत महिला साक्षर रहेको उपत्यकामा नवजात बालिका हत्या मौलाइरहेको छ। नवजात बालिका हत्याका अधिकांश प्रकृतिहरू क्रूर र पाशविक देखिन्छन्।

२ जेठमा जोरपाटीको पुलमुनि मृत अवस्थामा भेटिएकी नवजात शिशुको मुखमा पान कोचिएको थियो। त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण अस्पताल फरेन्सिक मेडिसिन विभागमा कार्यरत डा मनोज श्रेष्ठ भन्छन्, "अधिकांश नवजात बालिकाको हत्या क्रूर ढंगले गरएिको पाइन्छ।" फोक्सोमा हावा छिरेको छ वा छैन भन्ने प्रमाणका आधारमा चिकित्सकले बालिका जीवित जन्मिएको हो वा मृत भन्ने पत्ता लगाउँछन्। त्रिवि श्ािक्षण अस्पतालमा पोस्टमार्टका लागि आउने अधिकांश मृत शिशुहरूको जानीजानी हत्या भएको प्रमाणित हुने गरेको छ।

पोस्टमार्टमका लागि त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण अस्पतालको फरेन्सिक मेडिसिन विभागमा ल्याइएका नवजात शिशुका शव



रडि नेपाल नामक एक गैरसरकारी संस्थाले सन् २००९ मा गरेको उपत्यकाव्यापी सर्वेक्षणमा १७.३ प्रतिशत महिलाले छोरा चाहने र २.८ प्रतिशतले मात्रै छोरी चाहेको देखाएको छ। यसबाट छोराप्रतिको चाह त झल्कन्छ नै, नवजात बालिका हत्याको कारक पनि यही चाहना रहेको प्रस्ट हुन्छ। महिला स्वास्थ्यको क्षेत्रमा कार्यरत डा अरुणा उप्रेती पनि यस्तो प्रक्षेपणलाई स्वीकार्छिन्। भन्छिन्, "नवजात शिशुको हत्याको मूल कारण पनि छोराकै चाहना हो।"


नेटवर्क फर एड्रेसिङ् ओमेन्स रिप्रडक्टिभ राइट्स इन नेपाल -एनएडब्ल्यूआरएन)ले ०६६ मा गरेको गर्भपतनसम्बन्धी एक सर्वेक्षणमा ५६ प्रतिशतले यसलाई हिन्दु धर्मविपरीतको अपराध भएको बताएका थिए। यसले गर्भपतन नगर्ने तर अनिच्छुक शिशुको जिम्मेवारी पनि सम्हाल्न तयार नहुने सामाजिक तथ्यको उजागर गरेको छ। नवजात शिशुको हत्याका पछाडि यो कारण पनि जिम्मेवार छ।

गत वर्ष १ वैशाखदेखि ३० चैतसम्म त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा मात्रै ७० वटा मृत शिशुको पोस्टमार्टम भयो। डा मनोज श्रेष्ठले गरेको अध्ययन अनुसार, तीमध्ये ३९ शिशुको हत्या गरेर फालिएको प्रमाणित भयो। यसरी हत्या हुनेमा ६५ प्रतिशत अर्थात् २५ जना छोरी थिए। डा श्रेष्ठ भन्छन्, "छोरी भएकै कारण पनि नाबालक शिशुको हत्या भएको आशंकालाई बल मिल्छ।" हत्या गरेर फालिएको लामो समयपछि कुहिएको अवस्थामा फेला परेका कारण सो अध्ययनमा चार शिशुको लिंग खुलेको थिएन। डा श्रेष्ठको अध्ययन अनुसार, ३९ मध्ये १० शिशुको मात्रै हत्या कसरी भयो भन्ने कारण खुलेको थियो। कारण खुलेकामध्ये दुई शिशुको घाँटी थिचेर, एकको टाउकोमा हानेर, तीनको मुखमा सामान कोचेर र बाँकी चारको घाँटी छिनालेर हत्या भएको देखियो।

पोस्टमार्टमका लागि आउने अधिकांश मृत शिशुको नाबी बाँधिएको हुँदैन। यस्ता शिशुहरू अवैध सम्पर्कबाट जन्मिएका हुनसक्ने चिकित्सकहरूको दाबी छ। नाबी नबाँधिएका कारण अत्यधिक रक्तश्रावका कारण पनि शिशुको मृत्यु हुने गरेको पाइन्छ। चिकित्सकहरूका अनुसार, शिशुको हत्या गर्ने नियतले शिशुको नाबी नबाँधीकन छोड्ने गरन्िछ।

नवजात बालिकाको हत्यापछाडि जेसुकै कारण भए पनि यस्तो हत्यालाई कानुनमा ज्यानसम्बन्धी महल अन्तर्गत राखेर हेर्ने गरन्िछ। यस महल अन्तर्गत शिशु हत्याको अभियोग प्रमाणित भएमा २० वर्षसम्मको कैद सजायको कानुनी प्रावधान छ। डा मनोज श्रेष्ठ भन्छन्, "यस्ता हत्याका थुप्रै तथ्यहरू बाहिर आउँदैनन्।" नवजात शिशु हत्याको भयावह आँकडा सार्वजनिक भए पनि शिशु हत्याकै कारण पक्राउ पर्नेको संख्या औँलामै गन्न सकिन्छ। हत्या गरेर खोलाका तीर वा फोहरका थुप्रामा फालिएका शिशुहरू त भेटिन्छन् तर त्यस्ता हत्याका जिम्मेवारहरू पक्राउ पर्दैनन्।

अपराध अनुसन्धान महाशाखामा वैशाखयता हत्या गरेर फालिएका छ शिशुको शव फेला परेको रेकर्ड छ। तर, हत्याको अभियोगमा कोही पनि पक्राउ परेको उदाहरण छैन। काठमाडौँ प्रहरी परसिर मुद्दा फाँटका प्रहरी नायब उपरीक्षक लालमणि आचार्य हत्या गरेको लामो समयपछि मात्रै मृत शिशु फेला पर्ने भएका कारण सम्भावित हत्याराहरू पक्राउ पर्दैनन्। बर्सेनि ७० भन्दा बढी शिशुको हत्या हुने काठमाडौँ उपत्यकामा यस्तो हत्याको अभियोगमा पक्राउ परेका कमै मात्र उदाहरण छन्। नवजात हत्याको आरोपमा ६ माघमा पक्राउ परेर अनुसन्धानमा रहेकी आयुषा वैद्य एक मात्रै अपवाद हुन्। प्रहरी नायव उपरीक्षक आचार्य प्रमाण नष्ट गरेर खोलामा फाल्ने प्रवृत्तिका कारण हत्याराहरू पत्ता लाग्न नसकेको बताउँछन्।

नवजात बालिकाहरूलाई अलपत्र पारेर छोड्ने घटनाहरू पनि राजधानीमा उत्तिकै हुने गरेका छन्। इन्द्रराज्यलक्ष्मी प्रसूति गृहमा मात्रै बर्सेनि आधा दर्जन नवजात छोडिन्छन्। प्रसूति गृहका प्रशासन विभागका कर्मचारी सानुबाबु मघैयाका अनुसार, अनिच्छुक गर्भधारण गरेका वा अवैध गर्भधारण गरेकाहरूले शिशुलाई अस्पतालमै छोडेर जाने गरेका छन्। यसरी छोडिनेहरूमध्ये छोरीको संख्या नै बढी हुने गरेको छ। गलत परचिय र ठेगाना टिपाएर अस्पतालमा भर्ना भएका अभिभावकको खोजी सम्भव हुँदैन। प्रसूति गृहले अलपत्र पर्ने शिशुहरूलाई संरक्षणका लागि बाल गृहहरूमा पठाउने गरेको छ। प्रसूति गृहका डा धनराज अर्याल छोरी र छोरालाई हेर्ने भेदभावयुक्त सामाजिक दृष्टिकोणका कारण नवजात बालिका अस्पतालमा छोडिएका हुनसक्ने बताउँछन्।

अमेरकिामा सन् १९६६ मा १० हजार ९ सय २० शिशु हत्याका घटनाहरू भएका थिए। त्यो समय अमेरकिामा प्रत्येक २२ मध्ये एक शिशु आफ्नै अभिभावकको हातबाट मारन्िथे। डा श्रेष्ठ भन्छन्, "४४ वर्षअघिको अमेरकिामा रहेको नवजात शिशु हत्याको प्रवृत्ति यतिखेर काठमाडौँ उपत्यकामा देखिँदैछ। आजभन्दा ३० वर्ष पहिले भारतको राजस्थानमा छोरी भएकै कारण नवजात सन्तानलाई यसैगरी मार्ने प्रचलन थियो। यतिसम्म कि आमाहरूले आफ्नो सन्तान मार्न दूधमा अफिम मिलाएर पिलाउँथे।"

लैँगिक असमानता सूचकांकमा नेपाल १ सय १०औँ स्थानमा छ। प्रति १ लाख जीवित जन्ममा ८ सय ३० नेपालीको मृत्यु हुने गरेको छ। सन् २०१० को मानव विकास प्रतिवेदनले १७.९ प्रतिशत मात्र २५ वर्षमाथिका नेपाली महिलाले माध्यमिक तहको शिक्षा लिएको देखाएको छ भने मात्र १९ प्रतिशत नेपाली बालबालिकाको जन्म दक्ष स्वास्थ्यकर्मीको रेखदेखमा हुने गरेको छ।



किन मारिन्छन् नवजात ?


आमाबुबाबाटै मारनिे नवजात शिशुहरूमध्ये बालिकाको संख्या दोब्बर भए पनि यसका कारणहरू भने अनेकन छन्। कृपा नामक गैरसरकारी संस्थाका अनुसार, प्रति एक हजार जीवित जन्ममा ९७ नवजात शिशुको मृत्यु हुन्छ। त्यसमा पुरुष शिशुभन्दा महिला बढी छन्। प्रति एक हजार बालकमा ९४ को मृत्यु हुन्छ भने त्यति नै बालिकामा १ सय १ को मृत्यु हुन्छ। छोराको चाहनामा नवजात बालिका मार्ने प्रवृत्तिसँग अवैध र अनिच्छित गर्भधारण पनि नवजात शिशु हत्याका थप कारण हुन्।

महिला, बालबालिका तथा समाज कल्याण मन्त्रालयको राष्ट्रिय मानव बेचबिखनविरुद्धको राष्ट्रिय समितिका वरष्िठ सल्लाहकार डा गोविन्दप्रसाद थापा पुरुषप्रधान सामाज नै नवजात बालिका हत्याको प्रधान कारण भएको बताउँछन्। थापाको तथ्यलाई मारनिे बालिकाहरूको संख्याले बल पुर्‍याउँछ। मनोचिकित्सक सुष्मा रेग्मी प्रतिकूल अवस्थामा पनि छोरा भएका कारण हत्या गरहिाल्ने अवस्थामा पुग्दैनन्। भन्छिन्, "छोराप्रतिको बलियो सामाजिक दृष्टिकोणले पनि यसलाई मद्धत पुर्‍याएको छ।" सघन जनघनत्व र कमजोर सामाजिक सम्बन्धका कारण काठमाडौँ उपत्यका नवजातहरूको हत्या गरेर फाल्नेहरूका निम्ति सुरक्षित स्थान बनेको छ। अल्ट्रासाउन्ड गर्दा छोरी भएकै कारण गर्भपतन गराउने तथ्यले बालिका हत्याको तस्िबर प्रस्ट पार्छ, जसलाई मौन कानुनी व्यवस्थाले थप मलजल गररिहेको छ।

पोस्टमार्टम तथ्यांकमा बालिका हत्याको ठूलो तथ्यांक रहे पनि गर्भमै रहेको बच्चाको हत्या गरेकै कारण मुद्दा चलेका धेरै उदाहरणहरू छन्। तर, नवजात शिशुको हत्याको अभियोगमा पक्राउ परेका घटना भने औँलामै गन्न सकिन्छन्। अपराध अनुसन्धान महाशाखा हनुमानढोकाको मुद्दा फाँटका आचार्य प्रमाण नष्ट गरेर खोलामा फाल्ने प्रवृत्तिका कारण हत्याराहरू पत्ता लाग्न नसकेको बताउँछन्।

डा अरुणा उपे्रती गर्भपतनले कानुनी मान्यता पाइसकेको अवस्थामा पनि काठमाडौँ उपत्यकामा रहेको बालिका हत्याको तथ्यांक अपत्यारलिो सत्य भएको बताउँछिन्। डा उप्रेती दशकअघि भारत, राजस्थानकी एक सुडेनीले आफूले ३० बालिकाको हत्या गरेको तथ्य बाहिर ल्याएको घटना सम्झँदै भन्छिन्, "छोरी भएपछि भ्रूणहत्या गर्ने प्रचलन राजधानीमा पनि भित्रभित्रै मौलाउँदो छ।" छोरी जन्मेकै कारण महिलाले पाउने सामाजिक अवगालले पनि महिलालाई छोरी मार्न दबाब दिइरहेको उप्रेतीको भनाइ छ।

डा खेम कार्कीका अनुसार, पहिचान हुन नसकेका सन्तानका रूपमा जन्मिने अथवा अनिच्छित रूपमा जन्मिने सन्तानमा पनि छोरा र छोरीको विभेद हुने कुरालाई नकार्न सकिँदैन। भन्छन्, "छोरा जन्माउँदा महिलाले पाउने सामाजिक सहानुभूति छोरी जन्मिँदा पाउँदैनन्। यसले पनि बालिका हत्याका निम्ति आमालाई उत्प्रेरति गर्न सक्छ।" डा मनोज श्रेष्ठ कमजोर आर्थिक अवस्थामा रहेका दम्पतीले अल्ट्राउन्ड गरेर गर्भमा रहेको बच्चाको लैँगिक पहिचान गर्न सक्दैनन्। छोराको चाहनामा गर्भधारण गरेका त्यस्त्ाा दम्पतीले पनि छोरी जन्मेपछि शिशुको हत्या गरििदन्छन्।

भारतको पञ्जाबमा एक हजार पुरुषमध्ये ८ सय २३ महिलाहरू मात्रै छन्। पुरुष र महिलाबीचको यस्तो असन्तुलनका पछाडि छोरी भएकै कारण हुने भ्रूणहत्या वा छोरी जन्मिसकेपछि हुने हत्या जिम्मेवार रहेको देखाइएको छ। डा उप्रेती नेपाली समाजमा पनि झन्डै यस्तै प्रकारको प्रवृत्ति रहेको बताउँछिन्।

यौन तथा प्रजनन रोग विशेषज्ञ डा खेम कार्की सहरमा बढ्दो एकल जीवनको अभ्यास पनि यसका निम्ति जिम्मेवार रहेको बताउँछन्। काठमाडाँैमै हुर्केकी आयुषा त्यसैको प्रतिनिधि पात्र हुन्। जीवनमा कहिल्यै दुःखको अनुहार नदेखेकी आयुषाले जेलभित्र आफू गुम्सिएको महसुस गरेकी छन्। नेपाल संवाददातासँग उनी मधुरो स्वरमा भन्छिन्, "म अप्रत्यासित घटनाक्रमको सिकार भए।" आफू गर्भपतनको विषयमा जानकार रहेको बताउने आयुषा आफूले शिशुको हत्या गरेको स्वीकाररिहेकी छैनन्। जबकि, पोस्टमार्टम रपिोर्ट र प्रहरीको स्थलगत अनुसन्धानले उनले शिशुको हत्या नै गरेको ठहर गरेको छ।

घरमा कोही नभएका बेला छोरी जन्माएकी आयुषाले जन्मनेबित्तिकै त्यसलाई झ्यालबाट मिल्काइदिएकी थिइन्। छिमेकीहरूले आँगनमा मृत नवजात शिशु फेला पारेपछि प्रहरीलाई खबर गरेका थिए। स्थानीय बासिन्दाको सूचनाका आधारमा घटनास्थल पुगेको प्रहरीले आयुषाको कोठाभित्र पाएको प्रम्ााणका आधारमा आयुषालाई पक्राउ गरेको थियो। तर, आयुषा आफूले प्रसव वेदनाका कारण केही थाहा नपाएको र मृत बच्चा जन्मेको बताएकी छन्। उनी भन्छिन्, "मलाई प्रसव वेदना कस्तो हुन्छ भन्ने थाहा थिएन र त्यो बिहान मैले सन्तान जन्माउँदै छु भन्नेसम्म पनि मैले हेक्का पाएकी थिइनँ।"

कृपा नामक गैरसरकारी संस्थाले गरेको एक अध्ययनले करबि ५० प्रतिशत महिलालाई अझै पनि गर्भपतनले कानुनी मान्यता पाएको जानकारी नै नभएको देखाएको छ। देशका १० स्थानमा गरएिको सो अध्ययनका क्रममा कानुनी ज्ञानको अभावका कारण ८३ प्रतिशत महिलाले, सेवाबारे ज्ञान नभएका कारण ८२ प्रतिशतले, समाजको नकारात्मक सोचाइका कारण ८१ प्रतिशतले, गरबिीका कारण ७७ प्रतिशतले, महँगो सेवा शुल्कका कारण ७३ प्रतिशतले, सेवा दिने स्थान टाढा भएका कारण ६९ प्रतिशत, दम्पतीबीच खुला छलफल नहुनुका कारण ६० प्रतिशत महिलाले असुरक्षित गर्भपतन गराउने गरेको बताएका थिए।

अधिवक्ता मीरा ढुंगाना नवजात बालिका हत्याको मुद्दालाई फरक ढंगले व्याख्या गरनिुपर्ने बताउँछिन्। अधिवक्ता ढुंगानाका अनुसार अधिकांश नवजात शिशु हत्यामा महिलालाई मात्रै जिम्मेवार ठहराउने प्रचलन छ। जबकि यस्ता मुद्दामा महिलाको भन्दा पुरुषको भूमिका प्रधान देखिन्छ। सर्वोच्च अदालतले १२ जेठ ०६६ मा गरबिहरूका निम्ति निःशुल्क गर्भपतन गर्न सरकारलाई आदेश दिएको छ। तर, सर्वोच्चको आदेशको पालना हुन सकेको छैन।

चिकित्सकहरू आफूले जन्माएको बच्चा मार्न उद्यत हुने महिलाको प्रवृत्तिका पछाडि सामाजिक कारणले निम्त्याएको स्वास्थ्यसम्बन्धी विकारहरू पनि जिम्मेवार रहेका बताउँछन्। मनोचिकित्सक सुष्मा रेग्मी भन्छिन्, "प्रसवका बेला महिलाहरूको मानसिक अवस्था सामान्यभन्दा फरक रहन्छ। प्रसवपीडामा कतिपय महिलामा इस्ट्रोजेन र प्रोजेस्ट्रेरोन नामक हर्मोनको मात्रा अत्यन्तै उच्च वा निम्न अवस्थामा पुग्ने गर्छ। यस्तो अवस्थामा कतिपय महिलाले मानसिक सन्तुलनसमेत गुमाउने गर्छन् र तिनीहरूको मानसिकतामा हिंसात्मक योजनाहरू बन्न पनि सक्छन्।" चिकित्सा विज्ञानका अनुसार, ८ देखि १२ प्रतिशत महिलामा मात्रै यस्तो समस्या देखिने गरेको छ। बच्चा हत्या नगरे बच्चाको बाबुबाट माया नपाउने भयले पनि कतिपय महिलाहरू बच्चाको हत्या गर्न तम्सिन्छन्।

महिनावारी नियमित नहुने महिलाहरूले आफू गर्भवती भएको चार-पाँच महिनापछि मात्रै थाहा पाउने गर्छन्, जतिखेर गर्भपतनको सुरक्षित अवधि गुजि्रसकेको हुन्छ। मनोविश्लेषक सुष्मा रेग्मीका अनुसार, यस्तो अवस्थामा कमजोर आर्थिक स्िथतिका दम्पतीले शिशु हत्याको विकल्प छनोट गर्ने सम्भावना बढी हुन्छ। गर्भपतन गनर्ेे म्याद गुजि्रसकेपछिका अधिकांश दम्पती बालिका हत्यामा संलग्न देखिन्छन्।



गर्भमै हत्या


जन्मिएपछि मात्रै नभई गर्भमै समेत बालिका हत्या गर्ने प्रवृत्ति पनि नेपाली समाजमा भित्रभित्रै मौलाउँदो छ। अपराध अनुसन्धान विभागका अनुसार, हरेक वर्ष गर्भपात गर्नेहरूको संख्या बढ्दो छ। आर्थिक वर्ष ०६४/६५ मा मात्रै अवैध गर्भपातसम्बन्धी १३ वटा मुद्दा परेका थिए। यो संख्या आर्थिक वर्ष ०६५/६६ मा घटेर १२ पुगेको थियो भने आर्थिक वर्ष ०६६/६७ मा बढेर १५ पुगेको छ। गत साउनदेखि पुससम्म मात्रै यस्ता सातवटा मुद्दा दर्ता भएका छन्। आर्थिक वर्ष ०६५/६६ मा मात्रै गर्भपतनसम्बन्धी १७ मुद्दा अदालतमा विचाराधीन अवस्थामा छन्। यो तथ्यांक अघिल्लो वर्षभन्दा ३३ प्रतिशतले बढी हो।

अवैध गर्भपात गर्ने काममा कानुनी मान्यता पाएका स्वास्थ्य केन्द्रहरू नै जिम्मेवार छन्। २२ पुस ०६६ मा सानेपानजिक वाग्मती नदी किनारमा प्लास्िटकको पोकामा छ अविकसित शिशुको शव फेला पारएिको थियो। अनुसन्धानपछि प्रहरीले ती शवहरू स्वास्थ्यकेन्द्रमा अवैध गर्भपात गरी झिकिएका बताएको थियो। सामान्यतः १२ सातासम्मको भ्रूणलाई फाल्न अनुमति दिए पनि हाड नाता करणीमा १८ सातासम्मको भ्रूणलाई नष्ट गर्न सकिने कानुनी व्यवस्था छ। चिकित्सकहरूका अनुसार गर्भभित्रको भू्रण १६ सातापछि शिशुका रूपमा विकसित हुन सुरु हुन्छ। यस अवधिको शिशुमा श्वासप्रश्वास र रक्तसञ्चारको प्रक्रिया पनि सुरु भइसकेको हुन्छ। त्यसैले १८ सातापछिको गर्भपतन भनेको गर्भभित्रको शिशुको हत्या नै हो। चिकित्सकहरूका अनुसार, अधिकांश दम्पतीले छोरी भएको थाहा पाएपछि अवैध गर्भपतनको जोखिम पनि मोल्न तयार हुन्छन्।

एक अध्ययन अनुसार, ०५९ मा गर्भपतनले कानुनी मान्यता पाएपछि मात्रै तीन लाख महिलाले सुरक्षित गर्भपतन गरसिकेका छन्। महिला कानुनी विकास मञ्चले सन् २००६ देखि २००७ सम्म गरेको अध्ययन अनुसार, गर्भपतनसम्बन्धी अपराधका कारण १६ महिला र दुई पुरुषले कैद सजाय भोगिरहेका छन्। अध्ययनमा संलग्न अनुसन्धानकर्ता लोकहर िबस्याल भन्छन्, "सामाजिक लोकलाज मात्रै होइन, बच्चाको बाबुको डर, धम्की र प्रलोभनका कारण अधिकांश महिलाले जन्मनेबित्तिकै आफ्नो शिशुको हत्या गरेका छन्।" कर्तव्य ज्यानसम्बन्धी मुद्दा चल्ने कारणले यस्ता अधिकांश महिलाहरू कानुनी रूपमा कमजोर रहेको अध्ययनले देखाएको छ। बस्याल उपत्यकाबाहिर मात्रै यस्ता मुद्दामा महिलाहरू पक्राउ पर्ने गरेको बताउँछन्। भन्छन्, "कतिपय दम्पतीले त छोराको चाहना गर्दागर्दै छोरी जन्मिएका कारण पनि हत्या गरेको भेटिन्छन्।"

नवजात बालिका र भ्रूणहत्याले हाम्रो सामाजिक मनोविज्ञानलाई मात्रै होइन, छोराप्रतिको परम्परागत दृष्टिकोणका दुष्प्रभावहरूलाई समेत प्रतिनिधित्व गर्छ। सँगसँगै यसले समाजमा आपराधिक मानसिकतालाई पनि मलजल गररिहेको छ। त्यति मात्रै नभई मानवीय मूल्यमा पनि यस्तो प्रवृत्तिका कारण ठूलो ह्रास आउँदै छ। राज्यले मात्रै यस्तो प्रवृत्तिलाई नियन्त्रण गर्न सक्दैन, समाजमा सचेतना र व्यक्तिहरूमा मानवीय संवेदनशीलता नभएसम्म यस्तो घटनाहरू भइरहने छन्।



'गाह्रो छ सत्य पत्ता लगाउन'


पत्याउनै गाह्र्रो लाग्ने सत्यको नजिक रहेर काम गर्दाको अनुभवले भन्छ, मान्छेमा क्रूरताको कुनै सीमा हुँदैन। एउटी आमाले आफ्नो गर्भमा नौ/नौ महिनासम्म राखेर हुर्काएको शिशुलाई जन्मेनेबित्तिकै हत्या पनि गर्न सक्छे भन्ने पत्याउन सकिने सत्य होइन। तर, हामी त्यही सत्यसँग निरन्तर साक्षात्कार गररिहेका छौँ।

गत वर्ष मात्रै त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा जीवित जन्मिएका तर पछि हत्या गरएिका ४० वटा शिशुको पोस्टमार्टम गरएिको थियो। फरेन्सिक मेडिसिन डिपार्टमेन्टमा गरएिको पोस्टमार्टम रपिोर्टहरूको विश्लेषण गर्दा यसरी मारनिे शिशुमध्ये ७० प्रतिशत स्त्रीलिंगी थिए।

पोस्टमार्टमका लागि ल्याइएका मृत नवजातहरूको अवस्थाको व्याख्या गर्नु त्यति सजिलो छैन। टाउको नभएका, जीउको आधी भाग नै गायब भएका, हात वा खुट्टा चुँडिएका अनेकन प्रकृतिका नवजातको शव परीक्षण गरेर मृत्युको सही कारण पत्ता लगाउनु आफँैमा चुनौतीपूर्ण काम हो।

सुरक्षित गर्भपतनजस्ता आधुनिक चिकित्सा पद्धतिको आविष्कार हुनुअगाडि नवजात शिशु हत्या एक बाध्यता थियो। इतिहासलाई फर्केर हेर्ने हो भने चीन र भारतजस्ता देशमा समेत कुनै समय नवजात छोरी हत्या सामाजिक रूपमा स्वीकार्य विषयवस्तुका रूपमा रहेको थियो। सिंगो दक्षिण एसियामै छोरा भएपछि स्वीकार्ने र छोरी भए नकार्ने प्रवृत्ति व्याप्त छ। सन् १९६६ मा अमेरकिामा मात्रै १० हजार ९ सय २० शिशुको जन्मिनेबित्तिकै हत्या गरएिको थियो। यसमध्ये २० प्रतिशत शिशुको हत्या आमाबाटै भएको थियो। झन्डै पाँच दशकअघि अमेरकिी समाजमा रहेको क्रूरताको यो अंश नेपाली समाजमा भने अझैसम्म विद्यमान छ।

पोस्टमार्टम अध्ययनमा शिशु जीवित जन्मिएको हो कि मृत जन्मिएको हो, शिशु जन्मिनुभन्दा अघि कति सातासम्म पाठेघरमा जीवित रहेको थियो, शिशु जन्मेको कति दिनपछि उसको हत्या गरएिको थियो र हत्या कसरी गरएिको थियो भनेर अध्ययन गरन्िछ। बच्चा जीवित जन्मिएको हो कि मृत भन्ने पत्ता लगाउन बच्च्ााको फोक्सोको परीक्षण गरन्िछ। त्यस्तै आमाशयमा खाने कुरा छ कि छैन भनेर जाँच गरेपछि पनि बच्चा जीवित जन्मिए/नजन्मिएको निष्कर्षमा पुग्न सकिन्छ।

अस्पतालमा आउने अधिकांश मृत नवजातको साल बाँधिएको हँुदैन। बच्चा जन्मेपछि साल काट्ने र नबाँधीकन छोड्नाले अत्यधिक रक्तश्रावका कारण शिशुको मृत्यु हुने गर्छ। हत्या गरएिका अधिकांश शिशु जन्मेकाे एक साताभित्रै मारएिका छन्। पोस्टमार्टका लागि आउने अधिकांश शिशुका शव कुहिएको अवस्थामा मात्रै आइपुग्दा सत्य पत्ता लगाउन साह्रो कठिन हुन्छ।

अल्ट्रासाउन्ड प्रविधिसम्म पहुँच नभएका दम्पतीले गर्भमा रहेको बच्चाको लिंग पहिचान गर्न सक्दैनन्। छोराका आकांक्षी दम्पतीले छोरी जन्मिएपछि नवजातको हत्या गर्ने गरेको पनि पाइन्छ। कतिपय अवस्थामा अविवाहित केटीले जन्माएको बच्चाको पनि हत्या गरेर फालिएको पाइन्छ। पोस्टमार्टमा रपिोर्टको विश्लेषण गर्दा यस्ता नतिजाहरू फेला पर्छन्।

शिशुको हत्या कसरी गरयिो भनेर पत्ता लगाउनका निम्ति ल्याबभित्र एकदेखि डेढ घन्टाको समय खर्चनुपर्छ। जुन अत्यन्तै कठिन क्षण हुने गर्छ। कमजोर मुटु भएकाहरूले यस्ता काम गर्नै सक्दैनन्। (श्रेष्ठ त्रिवि शिक्षण अस्पतालको विधि विज्ञान प्रयोगशालामा कार्यरत छन्। )



'राज्य मौन छ'


जसरी मानिसले जन्मेपछि बाँच्न पाउनु मानव अधिकारभित्र पर्छ, त्यसरी नै जीवित जन्मिएका शिशुहरूको पनि बाँच्न पाउने अधिकार हुन्छ, जसलाई नेपाली समाजले नजरअन्दाज गर्न सकेको छैन। काठमाडौँ उपत्यकाभित्र मौलाउँदो शिशु हत्याको प्रवृत्ति र प्रहरी प्रशासनले साँधेको मौनताले शिशु हत्या सामाजिक रूपमै स्वीकृतजस्तो देखिन्छ, जुन आफैँमा सहरी समाजभित्रको क्रूरताको उदाहरण हो। दक्षिण एसियाली समाजमा छोरीको भन्दा छोराको चाहना राख्ने दम्पतीको संख्या अधिक छ। पुरुषप्रधान सामाजिक चरत्रिका कारण दम्पतीहरूले छोरा जन्मे आफूलाई बढी सुरक्षित अनुभव गछर््रन्।

नवजात शिशुको हत्यामा छोराभन्दा छोरीको संख्या धेरै देखिन्छ। यो सिंगो दक्षिण एसियाली पुरुषप्रधान समाजको चरत्रिकै एउटा अंश हो, जसबाट नेपाली समाज उन्मुक्त रहन सक्ने कुरै भएन। छिमेकी देश भारतकै उदाहरण हेर्ने हो भने सन् १९९० को जनगणनामा भन्दा सन् २००१ को जनगणनामा महिलाको संख्या २० लाखले घटेको थियो। यो संख्या महिलाको अपेक्षित जनसंख्याभन्दा निकै कम थियो। छोरी भएपछि हत्या गर्ने वा गर्भ नै तुहाउने कारणले भारतमा यस्तो समस्या देखिएको थियो। यस्तै प्रवृत्ति नेपाली समाजमा आजपर्यन्त पनि विद्यमान छ। सहरयिा समाजमा देखिएको नवजात शिशु हत्याका पछाडि यो कारण पनि कम जिम्मेवार छैन।

शिशु हत्याको घटनालाई विस्तारै नेपाली समाजले पचाउँदै लगेको आभास हुन्छ। कतिपय अवस्थामा त यस्ता घटना सांस्कृतिक रूपले नै अघोषित रूपमा स्वीकाररिहेको वा पचाइरहेको देखिन्छ। हत्या गरेर मिल्काइएका नवजात शिशुको हत्यापछाडिका कारणहरू खोज्ने सन्दर्भमा न समाजले चासो दिने गरेको छ, न प्रहरी प्रशासनले। प्रहरीको अपराध अनुसन्धान विभागले यस्ता घटनाको अध्ययनमा चासो दिएको छैन। सिंगो समाजले नै यस्ता घटनालाई सहज रूपमा स्वीकार गरेकाले होला, प्रहरी यस्ता विषयमा जिम्मेवार नबनेको। आत्महत्याको विषयमा जसरी कारणहरूको खोजी हुन्छ, तथ्यहरूको संकलन हुन्छ र जसरी प्रहरीले त्यसको आँकडा राख्ने गर्छ, त्यसरी नवजात शिशु हत्याको घटनालाई हेर्ने गरेको पाइँदैन। यस्तो तथ्यांक र घटनापछाडिका कारणहरू हेर्ने हो भने छोरी भएकै कारण हत्या गरएिका उदाहरण बग्रेल्ती भेटिन सक्छन्।

सहरमा को आउँछन् र को जान्छन् भन्ने विषयमा कुनै अध्ययन र अनुसन्धान हुने गरेको छैन। सहरयिा समाजको व्यस्त जीवनशैलीका कारण कसैलाई कसैको चासो लिने फुर्सद पनि छैन। त्यसैले पनि काठमाडौँ उपत्यका नवजात शिशुको हत्या गर्नका लागि सजिलो ठाउँ बन्दै आएको छ। यस्तो घटनामा प्रहरी प्रश्ाासनको मौनताले यस्तो अपराध गर्नेहरूलाई हौसाइदिएको छ।

यस्तो अपराधका पछाडी धेरै सामाजिक कारणहरू पनि जिम्मेवार छन्। तर, सामाजिक कारण जिम्मेवार छन् भन्दैमा नवजात शिशु हत्याका दोषीहरूलाई उन्मुक्ति दिनुपर्छ भन्ने पनि होइन। विडम्बना नै भन्नुपर्छ, नेपाली समाजले यस्तो डरलाग्दो तथ्यलाई गम्भीरतापूर्वक हेर्न सकेको छैन। तर, तैँ चुप, मै चुप'को यस्तो अवस्थाले आपराधिक मनोवृत्तिलाई बढावा दिइरहेको छ। दुई-चारवटा घटनामा मात्रै प्रहरीले गम्भीरताका साथ अध्ययन र अनुसन्धान गर्ने हो भने यस्ता अपराधका घटनाहरू विस्तारै कम हुन्छन्। गर्भपतनको कानुनी मान्यता पाएको र काठमाडौँ उपत्यकाजस्तो सभ्य भनिएको सहरमा पनि यस्तो घटना हुनुका पछाडि कानुनी उन्मुक्तताले पनि काम गरेको छैन भनेर भन्न मिल्दैन। तर, हाम्रो प्रहरी प्रशासनले भने अनौपचारकि रूपमा नै यस्ता तथ्यहरूको अध्ययन नगर्न छुट पाएजस्तो देखिन्छ।

२९औं मगर दिवस भव्यताका साथ सम्पन्न


२९औ मगर दिवस विविध कास्कीमा कार्यक्रमका साथ आइतबार सम्पन्न, मगर भाषामा अतुलनीय योगदान दिएबापत आदिकवि जितबहादुर सिंजाली मगर र डा. मिन पुन मगरलाई दोसल्ला र सम्मान-पत्रद्धारा सम्मानित, त्यसैगरी ८० वर्ष नाघेका कास्की जिल्लाका २० जना बृद्धाबृद्धलाई पनि सम्मान
कास्की जिल्लाभरिका मगरहरुको प्रतियोगितात्मक झाा...की सहितको र्‍याली पोखरा परिक्रममा, र्‍याली सभागृहबाट शुरु भई न्यूरोड, चिप्लेढुङ्गा, महेन्द्रपुल, नयाबजार, लखनचोक हुादै नेपाल मगर संघको कार्यालयमा गई समापन, र्‍यालीमा बुढीबजार इकाइ समिति प्रथम, हेम्जा इकाइ समिति द्धितीय र रामबजार इकाइ समिति तृतीय, प्रथम, द्धितीय र तृतीय समूहलाई रु ३ हजार, २ हजार र १ हजार नगद पुरस्कार प्रदान ।

Saturday, February 26, 2011

वैदेशिक रोजगारी ः रहर कि बाध्यता ?

दैदेशिक रोजगारी रहर हो कि बाध्यता ? वास्तवमै यो एउटा अहं प्रश्नकै रूपमा देखापरेको छ । कामका लागि विदेश जाने नेपाली कामदारहरूको लर्कनलाई हेरेर उपरोक्त प्रश्न अर्थविद्हरूले मात्रै होइन अरू जोसुकैले पनि उठाउने परिस्थिति विद्यमान रहेको छ । अहिले सरदर दैनिक एक हजार नेपाली युवा कामका लागि बिदेसिइरहेको अवस्था छ । आर्थिक वर्ष २०६७/६८ को साउनदेखि पुस महिनासम्ममा १ लाख ५७ हजार ५१६ जना नेपाली कामदार कामका लागि बिदेसिइसकेका छन् । यो संख्या अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको भन्दा २७.२५ प्रतिशतले बढी हो । यसरी वैदेशिक रोजगारीमा जानेहरूको बढ्दो संख्याको कारण जोसुकैलाई पनि सोच्न बाध्य पारेको छ, आखिर कुन तत्त्वले यसरी नेपाली युवालाई वैदेशिक रोजगारीमा प्रेरित गरिरहेछ  ?
मुलुकमा व्याप्त गरिबी, बेरोजगारी, अशान्ति अर्थात् द्वन्द्वको प्रभाव, रोजगारीका नयाँ अवसरको कमी, रोजगारीको क्षेत्रमा उपलब्ध अवसरको असमान वितरण, श्रमको अत्यधिक शोषण, कृषि क्षेत्रमा विविधता र व्यवसायीकरणको अभावले यस क्षेत्रमा युवाको कम आकर्षण, छिटो र धेरै धन आर्जन गरी सम्पन्न जीवनशैली अपनाउने मोह आदि कारणले वर्तमान स्थितिमा युवाहरू वैदेशिक रोजगारीमा आकषिर्त भएको देखिन्छ ।
आर्थिक दृष्टिकोणले सक्रिय कुल जनसंख्यामध्ये २.९ प्रतिशत बेरोजगार हुनु र पहाडी क्षेत्रमा व्याप्त अर्धबेरोजगारीका कारण रोजगारीको वैकल्पिक स्रोतको रूपमा वैदेशिक रोजगारीलाई लिन थालिएकाले यसरी विदेश जाने कामदारको लर्कन लामो देखिएको हो भन्दा अतिशयोक्ति नहोला । द्वन्द्व र अशान्तिका कारण चलिरहेका उद्योगधन्दाहरू बन्द भएका वा आंशिकरूपमा चलेका कारण रोजगारीको अवसरमा कटौती गर्नुपर्ने स्थिति सिर्जना भयो । यसबाट स्वाभाविकरूपमा बेरोजगारीको संख्या बढ्नमा मद्दत पुग्यो । जीविकोपार्जनका लागि रोजगारी अपरिहार्य भएकाले रोजगारीकै लागि धेरै युवा बिदेसिए । अर्कोतिर मुलुकको शैक्षिक क्षेत्रबाट उत्पादित जनशक्तिको मागअनुरूप राज्यले औद्योगिक तथा व्यावसायिक क्षेत्रमा रोजगारीको नयाँ अवसरहरूको सिर्जना गर्न नसकेको कारण धेरै शिक्षित युवाहरू बेरोजगार बने । प्राविधिकभन्दा अप्राविधिक शैक्षिक जनशक्तिको उत्पादन बढी भएकोले सेवा क्षेत्रमा यस्तो जनशक्तिको अत्यधिक चाप बढ्न गई रोजगारीका लागि प्रतिस्पर्धा पनि निकै बढ्यो । राजनीतिक पार्टीहरूले मुलुकमा अनुकूल वातावरणको सृजना गरी उद्योगव्यवसायलाई फस्टाउने मौका दिनुको साटो राजनीतिक खिचातानीमै समय व्यतीत गरिरहेकाले रोजगारीका नयाँ अवसरहरूको सिर्जना हुन नसकेर धेरै युवाले रोजगारीका लागि बिरानो मुलुकतिर हानिनु पर्‍यो । कृषिप्रधान मुलुक भनिए तापनि सरकारको योजना तथा नीतिहरूमा कृषि क्षेत्र कहिल्यै प्राथमिकतामा पर्न सकेन र प्राथमिकताअनुरूप कृषि क्षेत्रका विकासका कार्यहरू कहिल्यै कार्यान्वयन पनि भएनन् ।  कृषिमा विविधता र व्यवसायीकरणको अभावले गर्दा यो क्षेत्र सधैं परम्परागत प्रविधिमै मात्र सीमित
रहृयो । फलस्वरूप उत्पादकत्वमा अभिवृद्धि हुन सकेन र उत्पादन पनि वृद्धि हुन सकेन । यसले गर्दा कृषि क्षेत्रमा सलंग्न युवा श्रमशक्तिले विकल्पको रूपमा वैदेशिक रोजगारीलाई ग्रहण गर्नथाले । जसको फलस्वरूप कृषि क्षेत्रमा व्यापक रोजगारीको अवसरको सम्भावना भइकन पनि यो क्षेत्र सधैं उपेक्षित नै रहृयो ।
वर्तमान सन्दर्भमा युवापुस्तामा वैदेशिक रोजगारीप्रति आकर्षण बढ्नुका पछाडि छिटो र धेरै धन आर्जन गरी समाजमा सम्पन्न जीवनशैली अपनाउने मोह एउटा मुख्य कारणको रूपमा विकसित हुन थालेको छ ।  यसो हुँदा आफ्नै गाउँठाउँमा उपलब्ध अवसरलाई हासिल गरी काम गर्ने वा थोरै आर्जनमा चित्त बुझाउने बानी युवाजमातबाट हटिसकेको अवस्था छ ।
हाम्रो समाजमा सम्पन्नतालाई नै सम्मान ठान्ने प्रवृत्ति बढ्दै गएको हुँदा त्यही सम्पन्नता र सम्मान छिटो हासिल गर्ने उद्देश्यले धेरै युवा आफ्नै मुलुकमा प्राप्त अवसरलाई लत्याएर वैदेशिक रोजगारीका लागि मरिमेट्ने प्रवृत्ति बढेको छ । आफ्नो उब्जाउ जमीन बेचेर म्यानपावर कम्पनी वा दलाललाई लाखौं रुपियाँ बुझाएर वैदेशिक रोजगारीमा जाने युवाहरूको ताँतीले उनीहरूभित्रको त्यो छिटो र धेरै धन आर्जन गरेर समाजमा सम्पन्न जीवनशैली अपनाउने महत्वाकांक्षालाई नै प्रतिविम्बित गरिरहेको देखिन्छ । यद्यपि स्मरणीय कुरा के हो भने म्यानपावर कम्पनी अथवा दलाललाई बुझाएको लाखौं रुपियाँले स्वदेशमै सानोतिनो व्यापारव्यवसाय गर्न सकिन्छ र त्यसबाट राम्रो आम्दानी गरी स्वावलम्बी र स्वाभिमानी जीवन जिउन सकिन्छ ।

पढ्दै उद्योग चलाउँदै

अभिभावकसँग पैसा मागेर पढ्ने बेला । लहैलहैमा लागेर कतिपयले 'बंक' गरेर प्रेमिकालाई घुमाउन र रेस्टुरेन्ट लैजाने उमेर । तर सुजन थापाको जीवनशैली भने बिल्कुल फरक छ । न त पढ्नका लागि घरपरिवारसँग पैसै मागेका छन, न अल्लारे ठिटो बनेर बरालिँदै हिँडेका छन् ।
बरु आफ्नै खुट्टामा उभिएर उच्च शिक्षा लिइरहेका छन् २२ वषर्ीय थापा । हस्तकला उद्योगै चलाएर आम्दानी गरिरहेका यी युवकले चारजनालाई प्रत्यक्ष रोजगारसमेत दिन सक्षम भएका छन् । उनी पोखराको पृथ्वीनारायण क्याम्पसमा बीबीएस दोस्रो वर्षमा अध्ययनरत छन् ।
घर उनको सराङकोट हो । तर अहिले उनी यस पर्यटकीय धम्पुस गाउँमा हस्तकला उद्योग सञ्चालन गर्दै आएका छन् । 'सम्भावना देखेर यहाँ आएको हुँ' उनले भने, 'निकै राम्रो भइरहेको छ ।' उनले
आमाबाबुको सहयोग र प्रेरणाले उद्योग सञ्चालनमा ल्याएको बताए ।
सुरुमा घरपरिवारले दिएको ३० हजार रुपैयाँ लगानी गरी एउटा तान राखेका थापाले अहिले चारवटा पुर्‍याएका छन् भने लगानी पनि ५ लाख पुगिसकेको छ । ढाकाका पछ्यौरा, सल, गलबन्दीलगायतका कपडा बनाएर उद्योगबाटै बिक्री गर्छन् । दुईजनालाई मासिक ५ हजार र थप दुईजनालाई मासिक ४ हजार ५ सय रुपैयाँ तलब दिएर चारजना तान बुन्ने महिला राखेका छन् । उनीहरूमध्ये तीनजनालाई खाना र बस्नको सुविधा पनि उनले दिएका छन । उनले मासिक दुई हजार रुपैयाँ तिरेर घर भाडामा लिएर तान सञ्चालन गरिरहेका छन् ।
थापाले यही पेसालाई विस्तार गर्दै निरन्तरता दिने बताए । 'आम्दानी पनि राम्रै भएकाले बिदेसिने सोच बनाएको छैन,' उनले भने, 'गाउँमै केही गरेर देखाउने मेरो लक्ष्य र चाहना छ ।' थापाले तलब र सबै खर्च कटाएर मासिक २० हजार रुपैयाँ आम्दानी भइरहेको बताए । 'गरे गाउँमै हुन्छ', खुसी हुँदै उनले भने, 'रोजगारीका लागि देश विदेश भौतारिरहनु पर्दैन ।' लोक्ता, अल्लोबाट समेत बनेका विभिन्न पर्यटकीय वस्तुहरू पनि उनले बिक्री गर्दै आएका छन् ।
उनको उत्पादन अहिलेसम्म तानबाटै बिक्री हुँदै आएका छन् । धम्पुस घुम्न तथा ट्रेकिङ जाने पर्यटक र स्थानीयवासी उनका ग्राहक हुन् । ग्राहकको चाहना अनुसार पनि उनले कपडा तयार पार्छन् । गुणस्तर, डिजाइन र साइज अनुसार मूल्य पनि फरक- फरक छ । न्यूनतम ६ सयदेखि एक हजार ५ सय रुपैयाँसम्म मूल्यका कपडा उनकोमा छन् । रोजगारका लागि देश विदेश भौतारिने युवाका लागि थापाले चुनौती दिएका स्थानीय शिक्षक समबहादुर
गुरुङ बताउँछन् । 'युवावस्थामै
केही गरौंं भन्ने उद्यमी भावना
हुनु निकै राम्रो हो', गुरुङले भने सबैको यस्तै सोच भए देशमा विकास हुने थियो ।'
 

फोहोरी शब्दले दोहोरीको हरायो मौलिकता

संगीत दुख र सुखको साथी हो । संगीत जिउने सहारा पनि हो । संगीत विना मान्छेको जीवन अधुरो र अपुरो रहन्छ । संगीतलाई आत्मसात गर्न नसक्ने व्यक्ति हाँसको बीचमा बकुल्ला जस्तै हुन्छ । जीवनलाई र्सार्थकता प्रदान गर्न संगीतले महत्वपुर्ण भूमिका निर्वाह गर्छ । रसिलो जीवनको लागि पनि संगीत अपरिहार्य छ । संगीत मनभित्र कुदिँएका भावना र पीडालाई भुलाउन र शान्त पार्ने ओखती नै हो । त्यही संगीतिक ओखतीलाई सेवन गर्ने तरीका भने भिन्नै हुन्छ । व्यक्ति पिच्छे संगीतको रस फरक हुन्छ । लोक तथा आधुनिक संगीतले जीवनलाई यर्थाथ चित्रण गर्छ । त्यसो त दोहोरी संगीतले पनि मनोरन्जन मात्रै नभई जीवन जिउनको लागि उर्जा थपिदिन्छ । पछिल्लो समयमा युवापुस्ता माझ लोकप्रिय बन्दै गएको छ पाश्चात्य शैलीको पप संगीत । पश्चिमेली संगीतमा थपिएको छ हिपहप र र्‍याप । पश्चिमाञ्चल क्षेत्र लोकसंगीतको उर्वर भूमि नै हो । संगीतको इतिहास लामो छ । पछिल्लो समयमा हृवात्तै लोकप्रिय बन्दै ओरालिएको संगीत लोकदोहोरी नै हो । नेपाल टेलिभिजनमा लोकदोहोरी गीतको कार्यक्रम सञ्चालन गरिएपछि शुसुप्त अवस्थामा रहेको लोक दोहोरी एकाएक आकासिएको थियो । हरेक सास्कृतिक कार्यक्रममा लोकदोहोरीले स्थान पाउँदा र्सवसाधारण पनि दोहोरीको पारखी बन्न करै लाग्थ्यो ।
लोक दोहोरी शुरुभएको भने दुइ दशक समेत वितेको छैन् । चर्चाको शिखरमा लोकदोहोरी अहिले विस्तारै खस्कदै गएको छ । २०५० साल फागुन २३ गते विधिवत रुपमा पोखराबाट लोकदोहोरीको प्रारम्भ भएको थियो । लोकदोहोरीका सम्राट प्रजापति पराजुलीले पोखरामा दोहोरी साँझ खोल्दै दोहोरीगीतको पालुवा रोपेका हुन् । पालुवा हलक्क बढेर बयस्क बन्दै ओइलाउँदै गएको छ । ‘दोहोरी गीतमा अहिले निकै ह्रास आएको छ ।’ पराजुली खस्कदै गएको दोहोरीको आफनो अनुभूति सुनाउँदै भन्छन-’संगीत र शब्द संयोजनको अभावले दोहोरीको अस्थित्व संकटमा परेको छ ।’ नयाँ पुस्ताले पुराना भाकालाई हुबहु नक्कल गरी क्यासेट तयार बनाएर विक्री वितरण गर्नाले दोहोरीको स्तरीयतामा कम हुदै गएको पराजुलीको बुझाई छ । पोखरामा ७ वटा दोहोरी साँझ छन् ।
साँझमा युवापुस्ताले दोहोरी गीत प्रस्तुत गर्दै व्यवसायिकता प्रदान गर्न खोजेको आभास गर्न सकिन्छ । तर दोहोरीमा प्रयोग हुने फोहोरी शब्दले र्सवसाधारणलाई विरक्त बनाउँदा दोहोरीको अवस्था नाजुक बन्दै गएको हो । ‘दोहोरीमा हुनुपर्ने स्वाद पछिल्ला पुस्ताको गीतमा पाइदैन् ।’ पराजुली गुनासो गर्दै भन्छन-’शब्द संयोजन र संगीतले दोहोरीलाई बास्तविक लयमा ढाल्छ । पछिल्लो पुस्तामा यो पाइदैन् । गाम बेसी, खोला नाला, भीरपाखा, उकाली ओराली भन्ज्याङ चौतारीमा गुन्जने भाका , मनभित्रका पीर व्यथा पीडा र भावनाका शब्दहरु दोहोरीमा सामेल हुनुपर्छ । ठेट शब्दले दोहोरीको गुणस्तरीयतालाई बचाउँछ । उरन्ठेउला शब्दले दोहोरीलाई संरक्षण होइन स्तर खस्काउन सहयोग पुर्‍याउने उनको भनाई छ । ‘र्सवसाधारणलाई उत्सुकता जगाउने खालको दोहोरी गाउनुपर्छ ।’ आफनो अनुभव सुनाउँदै उनी भन्छन-’दोहोरीको गुणस्तरीयता प्रति सचेत हुन नसकिए नेपाली सांगीतिक क्षेत्रबाट दोहोरीले विट मार्ने सम्भावना प्रवल छ ।’दोहोरी साँझमा ग्राहक तान्नकै लागि गाइने उत्ताउलो पाराको गीतले दोहोरीको रौनकता घट्दै गएको गण्डकी अञ्चल लोक दोहोरी प्रतिष्ठानका अध्यक्ष तारापति सुवेदी स्वीकार्नुहुन्छ । व्यवसायिक रुपमा भन्दा पनि सौखको रुपमा दोहोरी गाउनाले पनि गुणस्तरीयतामा प्रश्न चिन्ह उब्जिएको छ । दोहोरीलाई सरंक्षण भन्दा पनि केवल मनोरन्जनको साधन बनाईदाँ पुराना कलाकारहरुले दोहोरी गीतमा संर्घष् गर्नुपरेको तितो यर्थाथ पराजुली समक्ष छ । ‘दोहोरी साँझ स्थापनाले कलाकार जन्मेपनि मेहनत र साधना विनाको कलाकारिताले व्यवसायिकता प्रदान गर्न सक्दैन् ।’ अध्यक्ष सुवेदी बताउनुहुन्छ । नयाँ कलाकारलाई प्रशिक्षणको खाँचो-दोहोरी गीत नेपाली सँस्कृतिको एउटा महत्वपुर्ण पाटो हो ।
१६ वर्षै अवधिमा हृवात्तै आकासिएर पलायन हुने स्थितिमा पुगेको दोहोरी गीतलाई संरक्षण र पुनर्ताजगी गराउन तालिम गोष्ठी र सेमिनारको खाँचो छ । ‘दोहोरीको संरक्षणसँगै क्वालिटी बढाउन नयाँ कलाकारलाई प्रशिक्षण दिनुपर्ने जरुरी छ ।’ पराजुली भन्छन-’प्रशिक्षणले शब्द चयन र संगीतमा विशेष ध्यान दिन्छ ।’ नयाँ दोहोरीका कलाकार जन्मनु आफैंमा सुखद भएपनि व्यवसायिकता तर्फउन्मुख हुन नसक्दा भविष्य खोज्न नसकिने पराजुलीको ठम्याई छ । ‘दोहोरी साँझमा एकडेढघण्टा गाउँदैमा दोहोरीको संरक्षण र व्यवसायिकता आउँछ भन्न सकिदैन् ।’ उनी भन्छन । आफनै घरमा दोहोरी प्रतिष्ठान स्थापना गरी दोहोरीको शुरुवात गरेको पराजुलीले नेपाल लोकदोहोरी राष्ट्रिय प्रतिष्ठानले नयँा कलाकारलाई प्रशिक्षण दिने सोच बनाएको सुनाउँछन् । नेपाल लोकदोहोरी प्रतिष्ठान २०५८ सालमा स्थापित भएको हो ।
केन्द्रीय कमिटि गठनपछि २०५९ मा कास्की जिल्लामा र २०६१ सालमा गण्डकी अञ्चल प्रतिष्ठान स्थापना भएको थियो । विभिन्न स्टेज कार्यक्रममा आयोजना गरिने लोक दोहोरी गीतमा प्रस्तुत गरिने शब्दले सबै दोहोरी गाउने कलाकारलाई साँघुरो घेराभित्र बाँधेको अनुभव हुन्छ । अश्लील शब्द प्रयोग गर्दै गीत गाइदाँ सुन्ने र्सवसाधारणले कान थुन्नु पर्ने बाध्यता समेत नेपाली समाजमा विद्यमान छ । र्सवसाधारणलाई उत्साहित बनाउने दोहोरीको फोहोरी शब्दले सांगीतिक क्षेत्रमै आँच पुर्‍याएको गुनासो उनको छ । उत्ताउलो पाराको शब्दलाई हर्टाई ठेट नेपाली झर्‍रा प्रयोग गर्न सकिएको अवस्थामा लोक दोहोरीले जिवन्तता पाउने विश्वास अध्यक्ष सुवेदीको छ । ‘नयाँ कलाकारमा साधना र मेहनत कम छ । मेहनत र साधना बिना दोहोरीको मौलिकता आउँदैन् ।’ सुवेदी भन्छन-’पछिल्लो पुस्तामा दोहोरीको भाका चोरीगर्ने क्रम बढ्नाले पनि गुणस्तरीयता खस्कदै गएको छ ।’ ‘पकेटमा पैसा भए क्यासेट निकालेर कलाकार बनिदिन्छन् ।’ सुवेदी थप्छन-’त्यस्ताले मौलिकतालाई खल्बल्याउँछन् ।’ दोहोरी गीतमा दुइ वर्षघिसम्म गीत गाएर आर्थिक उपार्जन गर्न सहज थियो । तर अहिले गीत गाएर जीवन यापन गर्न कठिनाई हुदैं गएको छ । दोहोरीलाई जीवन्तता दिन लोक दोहोरी प्रतिष्ठानले देशभर प्रशिक्षण दिनुपर्ने खाँचो पराजुली देख्छन् । ‘दोहोरीलाई उकास्दै संरक्षण गर्ने हो भने देशभर प्रशिक्षण दिन जरुरी छ ।’ पराजुली भन्छन ।
दोहोरी साँझमा ग्राहकलाई झुलाउने शब्दको प्रयोगले पलायनको बाटो निम्त्याएको उनको कथन थियो । रिमिक्स गीतले बिर्सायो स्रष्टालाई-नेपाली संगीतिक फाँटमा रिमिक्सले निकै चर्चा कमाएको छ । पुरानो लोक तथा आधुनिक गीतहरु पप शैलीमा परिमार्जन गरी रिमिक्समा आउने गरेका छन । रिमिक्स चैतको हावाहुरी जस्तै छ । पुराना गीतलाई रिमिक्स भर्सनमा बजारमा ल्याउँदा एकाएक चर्चाको शिखरमा पुगेपछि पलायन हुने सम्भावना बढ्दै गएको छ । नेपाली मौलिक सँस्कृतिमा आधार गीतलाई टपक्कै टिपेर रिमिक्समा निकाल्दा त्यसको भाव फरक हुने गरेको गीतकारहरुको ठम्याई छ । सकारात्मक चीजको नक्कल गर्नु फलदायी हुन्छ । दशकौं अघिका गीतलाई आधुनिक शैलीमा रिमिक्स गरी र्सवसाधारण समक्ष प्रस्तुत गर्दा राम्रो चर्चा कमाउने गरेको छ । रिमिक्स गीतले दिने क्षणिक चर्चाले पुराना स्रष्टालाई भने बिर्सिने गरिएको छ । आफुलाई मनपर्ने गीतलाई रिमिक्स बनाएर श्रोता समक्ष ल्याउँदै आफुलाई चर्चामा पुर्‍याउने गायकहरुको समेत नेपाली संगीत क्षेत्रमा कमि छैनन् ।
पोखरेली जनकवि केशरी धर्मराज थापाको गीत ‘हरियो डाँडामाथि हलो जोत्ने साथी’ गीतलाई युवा पुस्ताका गायक रामचन्द्र काफ्लेले रिमिक्समा गाइदिएका छन् । ‘बनमा फुल्यो फुल’, रेखा शाहको सिमसिमे पानीमा, ‘माछी मारन दाइ हो’, झलझली आखाँमा, ‘मै छोरी सुन्दरी’ लगायतका गीतहरु रिमिक्स भर्सनमा आएका चर्चित गीतहरु हुन् । ती गीतहरुलाई युवापुस्ताले मन पराएपनि बास्तविक स्रष्टा को हुन भन्ने यकिन छैन् । रिमिक्स मार्फ पुरानो लोप हुदैं गएको भाकालाई बचाउनु राम्रो रहेपनि स्रष्टालाई ओझेलमा पारेर गीतलाई पाश्चात्य संगीतमा ढालेर हिट बनाउनु अर्थहीन हुने प्रतिष्ठानका अध्यक्ष सुवेदीको भनाई छ । ‘रेकर्डिङ नभएका गीतलाई रिमिक्स गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।’ उनी भन्छन-’तर नयाँ शैलीको प्रस्तुतीले ठेट शब्दलाई व्यग्यं गर्न खोजेको अनुभव हुन्छ ।’ स्रष्टाकै स्वरमा रिमिक्स गर्नुपर्ने खाँचो सुवेदी देख्नुहुन्छ ।

नेपालका आदिवासी जनजातिहरु शूद्र किन बनाइए भन्ने कुरा

पोखराका  नर बहादुर गुरुङले गुरुङहरुलाई, नेपालगन्जका    दिलमान सिंह थापा ले मगरहरुलाई र इलामका पद्मसुन्दर लावतीले लिम्बुहरुलाई  शुद्र बनाइदिएको  कारणले पनि नेपालका आदिवासी जनजातिहरुले  दुखः पाएका हुन्  | 

र लेख रचना छन् भने पठाउनु होस्  हामी प्रकासित गर्ने छौ |

Omgmagar@gmail.com
www.omgmagar.blogspot.com
Pokhara,Kaski,Nepal
+977-9846210911

दिवास्वप्नबाट बच्न यौन

बिहान दाँत माझ्दा वा नुहाउँदा वा कुनै काममा लागिरहेका बेला हामीमध्ये कतिपय सपनाको दुनियाँमा हराउँछौं । नानाभाँतीका कल्पनामा रुमलिन्छौं । यसरी दिवास्वप्नमा मस्त रहेका बेला हामी धेरै बेर आफंैमा हराइरहेका हुन्छौं । दिउँसै सपना देख्ने यो प्रक्रियाको असर हाम्रो स्वभाव र जीवनमा पनि पर्छ ।
'न्यु साइन्टिस्ट' पत्रिकाले उल्लेख गरेअनुसार हरेक व्यक्तिले दिनको कुनै न कुनै समय सपना देखिरहेका हुन्छन् । र, हामी आफ्नो समयको ५० प्रतिशत खण्ड दिवास्वप्नमै
बिताउँछौं । यस्तो सबैभन्दा बढी दाँत माझ्दाखेरि हुन्छ ।
के यसले स्वभावमा उल्टो असर पार्छ ? केही वैज्ञानिकका अनुसार दिनमा सपना देख्ने प्रक्रियाले बिस्तार-बिस्तारै उदासिनतातर्फ लैजान्छ । तर हार्वर्ड विश्वविद्यालयका मैथ्यु किलिङसवुड र उनका सहयोगीहरूले कुन तथ्य पत्ता लगाएका छन् भने राम्रो कुराको सपना देख्नाले त्यसको सकारात्मक प्रभाव पर्छ । तर यसको दर भने धेरै कम छ । यसैले दिनमा सपना देख्नु सम्पूर्ण रूपमा हानिकारक नै हो भनी कसैले दाबी गर्न सक्दैन ।  
अर्को रोचक तथ्य के छ भने दिवास्वप्नबाट बच्ने सबैभन्दा राम्रो उपाय यौनक्रियामा लिप्त हुनु हो । वैज्ञानिकहरूका अनुसार यौन नै त्यो प्राकृतिक क्रिया हो जसमा भुलेका बेला सम्बन्धित व्यक्तिहरू अर्को कुनै कुरामा ध्यान दिन भ्याउँदैनन् । यौनमा लिप्त व्यक्तिहरूले दिवास्वप्न देख्नु असम्भवप्रायः हुन्छ ।
दिउँसै सपना देख्नबाट जोगिने उपाय यौन मात्रै भने होइन । आफूलाई कुनै काममा व्यस्त राख्नाले वा योगासनको सहारा लिनाले समेत यो प्रक्रियाबाट मुक्ति पाइन्छ ।
महिला बढी तनावमा
हरेक पाँचौं महिला आफ्नो तनाव नियन्त्रणभन्दा बाहिर छ भन्ने सोच्छन् । यस्तो सोच्ने महिलाहरूको संख्या पुरुषको तुलनामा दोब्बर हुन्छ । यो तथ्य दुई हजारभन्दा बढी महिलामा गरिएको सर्वेक्षणबाट पत्ता लागेको हो ।
विशेषज्ञका अनुसार तनावले रक्तचाप बढ्छ । अनि आघात (स्ट्रोक) को खतरामा समेत वृद्घि हुन्छ । पोषणयुक्त आहार सेवन नलिनाले र व्यायाम नगर्नाले समेत स्ट्रोकको जोखिम बढ्छ ।  
बेलायतको वेल्समा मुटुरोग र क्यान्सरपछि स्ट्रोक मृत्युको तेस्रो सबैभन्दा सामान्य कारण हो । स्ट्रोकले वर्षेनी ६७ हजारभन्दा बढी बेलायतीको मृत्यु हुन्छ । स्ट्रोक एसोसिएसन जस्ता संस्थाहरूद्वारा गरिएको सर्वेक्षणअनुसार पाँचमध्ये एक व्यक्तिले व्यायाम गर्दैनन् । ४५ वर्षदेखि ५४ वर्षका एक चौथाइभन्दा बढी व्यक्तिले आफू कहिल्यै व्यायाम नगर्ने र तनावको स्तर धेरै बढी रहेको बताए । करिब आधा व्यक्तिका अनुसार उनीहरू सामान्य व्यक्तिको तुलनामा बढी तनावमा हुन्छन् ।
सर्वेक्षणमा सामेल ४० प्रतिशत व्यक्तिका अनुसार उनीहरूलाई व्यायाम र आघातको खतराबीच सम्बन्धको जानकारी थिएन । स्ट्रोक एसोसिएसनका जेम्स बिबेका अनुसार यो सर्वेक्षणले गर्दा मनुष्यमा स्ट्रोकको खतराप्रति जागरुकता नरहेको नयाँ जानकारी चिन्ताजनक छ ।
 

विवाहपूर्व सम्पर्क टारे दिगो दाम्पत्य

विवाहपूर्वको यौनसम्बन्धले तपाईंको वैवाहिक जीवनलाई कम सन्तुष्टि दिने बनाउँछ । विवाहअगाडि राखिएको यौनसम्पर्कले दाम्पत्य जीवनमा कचिंगल ल्याउँछ । मायाप्रीतिको सुरुआती अवस्थामा सहवास गर्दा सम्बन्धित जोडीबीच द्वन्द्व समाप्त गर्न सञ्चार गर्ने महत्त्वपूर्ण क्षमताको विकासै हुन नपाउने कुरो 'जर्नल अफ पmयामिली साइकोलोजी' ले उल्लेख गरेको छ ।
यो तथ्यपूर्व बि्रघमयङ युनिभर्सिटीमा अनुसन्धान गरिएको थियो, जसमा दुई हजार ३५ जनालाई सहभागी गराइएको थियो । तीन समूहमा गरिएको उक्त अध्ययनमा पहिलो समूहअन्तर्गत भेट भएको एक महिनामै यौनसम्बन्ध राख्ने सात सय ३६ जना थिए । दोस्रो समूहमा दुई वर्षभित्र यौनसम्बन्ध रहेका नौ सय २३ जना सामेल गरिएका थिए । तेस्रो समूहमा त्यस्ता तीन सय ३६ जना थिए, जसले यौनसम्बन्धका लागि विवाहलाई पर्खेका थिए ।
अध्ययनकर्ताहरूका अनुसार विवाहसम्म यौनसम्बन्धलाई पर्खेकाहरूमा सकारात्मक ऊर्जा पाइएको थियो । तिनको वैवाहिक जीवन अति सुखद् थियो । यस्तै, यौनलाई बढी समयसम्म टार्नेहरूले राम्रो गुणस्तरको यौनसम्बन्ध राख्न पाएका थिए । तिनीहरूले दाम्पत्य जीवनमा सन्तुष्टि र स्थिरता पाएका थिए ।
अनुसन्धान अनुसार डेटिङ गर्दाताका यौनसम्बन्धबाट टाढा रहने विवाहित जोडी आपसमा कुराकानी गर्न रमाउँछन्, मजाले यौनानन्द उठाउँछन् । यसका साथै डेटिङताका नै यौनसम्बन्ध राख्ने गरेकाहरूको दाँजोमा उनीहरूबीचको सम्बन्ध बढी सुदृढ हुन्छ । उनीहरू आफ्नो वैवाहिक जीवनबाट बढी सन्तुष्टसमेत रहने गरेका छन् ।
करिब ८५ प्रतिशत अमेरिकीले विवाहपूर्व यौनसम्बन्ध राख्ने गरेको उक्त अनुसन्धानमा उल्लेख छ । अनुसन्धान अनुसार डेटिङताका नै यौनसम्बन्ध राख्नुपरे पनि त्यसलाई आपसको 'सेक्सुअल केमेस्ट्री' बारे जानकारीसम्म सीमित गर्नुपर्छ । साँच्चै यस्तो गर्न सकियो भने यसले पनि वैवाहिक जीवनलाई राम्रो बनाउन सक्छ । 
 
 

Friday, February 25, 2011

सम्मानजनक व्यवहार गरौं

मान्छेको स्वभाव फरक-फरक हुन्छन् । तिनका प्रवृत्ति र प्रकृति अनेक । मान्छे अरूलाई हेरेर कुरो गर्छ, त्यसको खराब र सज्जन प्रवृत्तिको बारेमा । तर आफूलाई कहिल्यै हेरेर कुरा गर्दैन । आफ्ना खराब र सज्जन पक्षहरूलाई कहिल्यै केलाउँदैन । हुन त सबै मान्छेलाई आफ्ना सबै प्रकृति र प्रवृत्ति राम्रै लाग्छन् । यहाँनेर के कुरा उठाउन मनलाग्छ भने जुन कुरा आफूलाई अरूले गरेको मनपर्दैन भने त्यही कुरा बारम्बार दोहोर्‍याउँछ किन ? कमसेकम आफूले अरूलाई त्यो मन नपर्ने व्यवहार त नगर्न सक्छ, अनिष्ट कुरो के छ भने नभन्न सक्छ अनिष्ट शब्द छ भने नबोल्न सक्छ, अरूलाई दुःख लाग्ने शब्द नबोल्न सक्छ । हो, यही प्रवृत्तिले मान्छेलाई मान्छेबाट उठ्न दिएको, मान्छेलाई मान्छे
बन्न दिएको ।
हामी कतै कुनै सभाभित्र पस्यौं भने सभाका सकारात्मक विचारहरूतिर भन्दा नकारात्मक विचारतिर केन्दि्रत हुन्छौं । कुनै व्यक्तिको राम्रो कुरा के छ भन्ने हाम्रो दिमागले पटक्कै खोज्दैन, उसको के नराम्रो छ, त्यही खोज्छ । अनि त्यही कुराको चिन्तनमनन गर्छ । यसो गर्ने सामान्य नागरिकमात्र होइन, देशका ठूला पदमा बसेकाहरू ज्ो देशलाई हाँक्छु भनेर लागेका छन्, तिनको दिमाग पनि यस्तो तुच्छ कुरामै अल्भिmरहेको छ । यिनका दिमाग कसलाई हानि पुर्‍याउने, कसलाई तल खसाल्ने र कसलाई अपशब्द गरेर आफू माथि पुग्ने ध्याउन्नमा छ । हाम्रा राजनीतिक नेताहरूको कुरा गर्दा अहिलेसम्म झलनाथ खनालको नेतृत्वको सरकारले पूर्णता प्राप्त गर्नसकेको छैन । त्यो किन भन्दा हाम्रा राजनीतिक दलका व्यक्तिहरूले कहिल्यै अरूलाई सम्मान गर्न मानेनन् । सत्ता र कुर्सीभन्दा यिनको दिमागले केही सोच्न सकिरहेको छैन । सामान्य नागरिकलाई पनि थाहा छ, यिनको चाला !
देशमा के भइरहेको छ भन्ने प्रश्न गर्दा उसको सिधा, सरल जवाफ हुन्छ के हुनु सत्ता र कुर्सीको लडाइँ भइरहेको छ । आखिर जो सत्तामा पुगे पनि यो लडाइँ कहिल्यै नसकिने रहेछ । यो सामान्य नागरिकले बुझेको देशको राजनीति हो । उसलाई अरू कुरा थाहा छैन, तर राजनीतिक इतिहास थाहा छ । यो देशका राजनेताहरूले यो कहिले बुझ्लान् ? आफ्नो राजनीतिक संस्कार कमसेकम आफूले फेरौं भन्ने यिनको दिमागले कहिले सोच्छ ? आफूमात्र बनुँ, आफू राम्राे सज्जन भन्ने मानसिकतालाई कहिले त्याग्छन् ? एउटा यात्रामा यो पंक्तिकारको आफूलाई निकै राजनीतिक आचरण भएको ठान्ने व्यक्तिसँग भेट भएको थियो । सेतै कपाल पाकेका उमेरका हकमा करिब पाँच दसक नाघेका उनी राजनीतिक संस्कार र चरित्रका कुरा बखान्दै यात्राभरि साथी भए । लाग्यो- यी मान्छेका कुराअनुसार व्यवहार पनि भए कति राम्रो
हुन्थ्यो । मनमनै सोचिरहेँ, उनलाई भन्नु पनि केही थिएन भनिन । उनको गन्तव्य आएपछि उनी ओर्लिएर अगाडि बढे । नजिकै बसेका अर्का यात्रुले भने- कुरा त राम्रै गर्‍यो, व्यवहारचाहिँ उल्टो गर्छ । कति न आफूलाई सज्जन ठान्छ । म झसंग भएँ, मुखले एउटा कुरो व्यवहारले अर्कै कुरो हामीले गर्न छोडे कति राम्रो हुन्थ्यो । यात्रुका पनि कुरा सुन्दै मैले पनि आफूले नराम्रो कुरामा मात्र ध्यान दिएकोमा मनमनै पछुतो लाग्यो । हामीले अरूका नराम्रा कुराको चासो नलिऔं । आफ्नो नराम्रा कुराको चिन्तन गरौं । तिनलाई केलाऔं । सक्छौं भने जिन्दगीबाट ती कुरालाई पर फालौं । सबैले सबैलाई सम्मान, सप्रेम, सहयोग, सहानुभूति राखे यो संसार साँच्चै सुन्दर हुन्थ्यो । हो, प्रत्येक मान्छे जन्मेको यी माथिका सबै कुराको हकदार बन्न ।
त्यसैले प्रत्येकले त्यो हकको इज्जत गर्ने कोसिस किन नगर्ने ?

तपाईंको प्रतिकृया

फेसबुकमार्फत् रिस पोख्दा...

अपरिचितलाई फेसबुकमा राखिएका तस्बिरमा सहज पहुँच दिनुभएको छ ? अथवा आफ्ना तस्बिरहरू सामान्य चिनजानका व्यक्तिलाई पनि उपलब्ध गराउनुभएको छ ? छ भने सतर्क हुनुस् तपाईंको तस्बिर दुरुपयोग हुन सक्छ ।
यस्तै गतिविधिमा लागेका ललितपुरको ग्रामीण भेगका एक शिक्षक प्रहरी नियन्त्रणमा छन् । सहकर्मी र उनका परिवारका सदस्यको तस्बिर दुरुपयोग गरी रकम असुल्न खोजेको आरोपमा प्रहरीले ती शिक्षकलाई पक्राउ गरी कारबाही प्रक्रिया अघि बढाएको छ ।
ललितपुर प्रहरीका अनुसार सहकर्मीको फोटो दुरुपयोग गरी अश्लील बनाएको र धम्क्याएर रकम असुल्न खोजेको आरोपमा लुभु-८ शंखादेवीका सरोज केसी पक्राउ परेका हुन् । छात्रामाथि यौन दुव्र्यवहारको आरोपमा विद्यालयबाट निकालिएका उनले 'फेसबुक' मार्फत् सहकर्मीमाथि आक्रोश पोखेको भेटिएको हो । ललितपुरका प्रहरी उपरीक्षक विक्रमसिंह थापाले विद्यालयबाट निकालिएका शिक्षकले फोटोको दुरुपयोगमार्फत् साइबर अपराध गरेको अनुसन्धानबाट खुलेको बताए । 'छात्रालाई पटकपटक दुव्र्यवहार गर्ने केसीलाई ती शिक्षिकाले कारबाही गर्न सहयोग गरेकी रहिछन्,' उनले भने, 'आक्रोशमा आएका शिक्षकले उनको फोटो अश्लील बनाएर फेसबुकमा राखेको पुष्टि भएको छ ।'
विद्यालयबाट वनभोज जाने क्रममा केसीले खिचेको पीडित युवतीको फोटो पछि दुरुपयोग गरेको प्रहरीले जनाएको छ । बयानका क्रममा केसीले वनभोजको तस्बिर विद्यालयको कम्प्युटरमा रहेको र पछि आफूले लगेको स्वीकारेको प्रहरीले जनायो । प्रहरीका अनुसार 'फेक' आइडी बनाएर खोलिएको फेसबुक एकाउन्टमा उनले ती युवतीको अनुहार र नग्न तस्बिर जोडेर राखेका छन् । उनको चरित्र हत्या हुनेगरी अंग्रेजीमा अश्लील शब्द लेखेका छन् । इमेल र साथीहरूबाट जानकारी आएपछि पीडितले अश्लील तस्बिरबारे पत्ता पाएकी थिइन् । प्रहरीले पीडित युवती र अर्का शिक्षक तथा विद्यालयको नाम गोप्य राखेको छ । 
आफ्नो तस्बिर दुरुपयोग भएको थाहा पाएपछि पीडितले प्रहरीमा उजुरी गरेकी थिइन् । उजुरीपछि महानगरीय प्रहरी अपराध अनुसन्धान महाशाखा र ललितपुर शाखाले घटनाको अनुसन्धान गरेको थियो ।
केसीले पीडित युवतीको नाममा नै 'फेक' एकाउन्ट खोली अश्लील तस्बिर राखिदिएको र पछि इमेलमार्फत धम्क्याएको प्रहरी निरीक्षक ज्योतिराज शर्माले बताए । 'जागिर गुमाएकोमा आक्रोशित केसीले बारम्बार इमेल गर्दै डेढ लाख नदिने भए थप तस्बिर सार्वजनिक गरिदिन्छु भनेको भेटियो,' शर्माले भने ।
प्रहरीले अनुसन्धानका क्रममा केसीले अर्का सहकर्मी शिक्षककी श्रीमतीलाई समेत धम्क्याएको भेटेको छ । सहकर्मी शिक्षकको पीडित युवतीसँग अनैतिक सम्बन्ध रहेको भन्दै केसीले ती शिक्षककी श्रीमतीलाई सहयोगको आश्वासन दिएका थिए । त्यही बहानामा केसीले ती महिलाको तस्बिर खिचेको प्रहरीले जनायो ।
'उसले ती महिलालाई समेत धम्क्याउँदै दुव्र्यवहार सुरु गरिसकेको रहेछ,' प्रहरी उपरीक्षक थापाले भने । पहिचान लुकाएर 'फेक' इमेलमार्फत् धम्क्याएका केसीले पीडित युवतीलाई भेटी 'आफूले इमेल पठाउनेलाई चिनेको र रकम दिएर मिलाउन सकिने' बताएपछि उसमाथि निगरानी सुरु भएको प्रहरीले जनायो । पछि उसले नै फाटोलाई अश्लील बनाउने, फेसबुकमा राख्ने र मोलमोलाइ गरेर धम्क्याउने गरेको प्रहरी निरीक्षक शर्माले बताए ।
'पहिचान लुकाएर उसले नै फोटो बिगार्ने र मध्यस्थकर्ताका रूपमा रकम असुल्ने गरेको भेटियो,' उनले भने । पक्राउ परेपछि आरोपितले घटनाबारे आफूलाई जानकारी नभएको भनेर झुक्याउन खोजेको प्रहरीले जनायो । मध्यस्थकर्ताको भूमिकासमेत निभाएका केसीलाई वास्तविक व्यक्ति उभ्याउन लगाएपछि घटनाको पोल खुलेको हो ।
 

जित बहादुर सिन्जाली मगर किन 'अर्ध भूमिगत ' ?

जित बहादुर सिन्जाली मगर आफ्नो विगत्का कुरा भन्न किन रुचाउदैनन  भनेर लेखिएको छ । अब यो कुरा अलि मिलेन । मगर समाजले  उनीलाइ तेत्त्रो सम्मान पनि गरिसकेको छ । उनी सार्वजनिक्  जीवनमा   आइसकेका छन ।
    
 तेत्रो जनसंहार, नरसंहार गरेका माओबदीलाइ नै हेरौ । उनीहरु अब भूमिगत छैनन । तर जित बहादुर सिन्जाली मगर  आफु भूमिगत हुनु पर्ने कारण अरुलाइ भन्न रुचाउदैनन  भनेर अखबार ले कसरी लेख्यो ?  अरु पनि यसै  भन्छन । हाम्रा प्राध्यापक मित्र बाल कृष्ण माबुहांग पनि त्यसै भन्नु हुन्छ  खोजी हुनु पर्यो भनेर तलको उहाको इमेलमा |

यो मोहन विक्रम ताल किन हो ? बुझिएन पटक्कै |  आफु आजसम्म ' अर्ध  भूमिगत ' हुनु पर्ने कारण अरुलाइ भन्न चाहि किन नहुने हाम्रा कविजीलाई ? तेत्ती खेर पञ्चायति  सरकारले जेलमा राखेको  हो भने त्यो किन न भन्ने ? मोहन बिक्रम सिङ्घ्ले नबोल्नु भनेका छन कि कसो ? कुरा के हो खसो खास ?

सबभन्दा  महत्वोको कुरा उनका कृतिहरू  सबैतिर पुग्नु  परयो ? के विधा मा लेखिएको छ ? कुन विषयमा लेखिएको छ त्यो पनि थाहा हुनु परयो ? 

प्रेममा उमेर बाधक हुँदैन

अधिकांश विवाहित महिला आफ्नो शिशु ठूलो भएपछि श्रीमान्सँगको सम्बन्धलाई त्यति महत्त्व दिँदैनन् । उनीहरूको धारणा यौनका लागि अब  आफ्नो उमेर सीमा नाघिसकेको हुन्छ । श्रीमान्द्वारा पहल गरिए पनि उनीहरू या त बहाना बताउन् वा अब व्यक्तिगत सुखको साटो घर गृहस्थीको दायित्वलाई पूर्ति गर्ने र सन्तानको करियरमा ध्यान दिनु बढी आवश्यक छ भन्ने मान्छन् । यस्तो सोचले श्रीमान्-श्रीमतीको सम्बन्धमा  दूरी बढाउँछ र तनाव एवं मानसिक अशान्तिसँगै कैयन् अवस्थामा स्थिति भयावहसमेत बन्न पुग्छ । यसबाट जोगिन कुनै पनि प्रकारको  नकारात्मक सोचले जन्म लिने वातावरण सिर्जना गर्नुहुँदैन । दाम्पत्य जीवनको सुमधुरता एवं स्थायित्वको आधार यौनजीवन पनि भएको कुरा  बिर्सनुहुँदैन । शारीरिक सम्बन्धप्रतिको थोरै पनि उदासिनताले दाम्पत्य सम्बन्ध नीरस एवं कमजोर हुने सम्भावना हुन्छ ।

मनलाई सम्झाउनु आवश्यक

यौन विशेषज्ञ तथा मनोचिकित्सकहरूका अनुसार यौन क्रियाकलाप शारीरिक अवस्थाभन्दा व्यक्तिको मानसिक सोचमा निर्भर गर्छ । ४० को  उमेर पार गर्ने बित्तिकै यदि व्यक्तिले स्वयंलाई बूढो मान्छ भने त्यसको प्रभाव उसको दिनचर्यामा पनि पर्छ । श्रीमान्-श्रीमतीले एक-अर्काको  भावनाको ख्याल गरेर यदि शारीरिक सम्बन्ध स्थापित गर्छन् भने ५० को आयुपश्चात् पनि लामो समयसम्म यौनजीवनको आनन्द लिन  सकिन्छ । नयाँ अनुसन्धानअनुसार बढ्दो उमेरमा नियमित शारीरिक सम्बन्धले अकारण बढ्ने मोटोपनलाई रोक्छ । चिड्चिडापन, मानसिक  अशान्ति एवं अनिद्रा जस्ता धेरै रोगबाट धेरै हदसम्म बचाउँछ । यौनसम्पर्कका बखत निस्कने केही विशेष हार्मोनले व्यक्तिलाई मानसिक  तनावबाट टाढा राख्न मद्दत गर्छ भने बढ्दो उमेरमा केही सामान्य बिरामीसित लड्न अनि शरीरको प्रतिरोधक क्षमता बढाउन सहायक हुन्छ ।  यौनसम्पर्कका बखत हृदयको धड्कन स्वाभाविक रुपले बढ्छ जसले गर्दा हृदयलाई स्वस्थ राख्न मद्दत प्राप्त हुन्छ । यौनलाई गैर आवश्यक  कुरा मान्नु शारीरिक एवं मानसिक दुवै रुपमा नोक्सानदायक सावित हुनसक्छ । विशेष

रुपमा बढदो उमेरमा शारीरिक सम्बन्ध श्रीमान्-श्रीमतीका बीच आपसी सम्बन्धलाई अझ प्रगाढ बनाउने माध्यम सावित हुन्छ ।

एक-अर्कालाई साथ दिनुपर्छ

यो सत्य हो कि शिशु हुर्किसकेपछि अभिभावकको जिम्मेवारी अझ बढ्छ । तिनको भविष्यको चिन्ता एवं घरगृहस्थीको कार्यमा अल्झेर एक- अर्कालाई समय दिनसमेत मुस्किल हुन्छ । सुखी एवं सन्तुष्ट दाम्पत्य जीवनका लागि यस्तो स्थिति पूर्ण रूपमा प्रतिकूल हो । सम्पूर्ण कर्तव्य  दायित्व निर्वाह गरेपश्चात् के पनि बिर्सनुहुँदैन भने श्रीमान्-श्रीमतीलाई एक-अर्काको आवश्यकता पर्छ । त्यसैले व्यस्त भए पनि आफ्ना लागि  समय निकाल्नुपर्छ । सन्तानबिना पनि एक-अर्काको साथ रहने प्रयास गर्नुपर्छ । आफ्नो जीवनसाथीलाई कुनै पनि अवस्थामा अवहेलना  गर्नुहुँदैन । समय र अवस्था अनुकूल यौनजीवनको आनन्द लिन जान्नुपर्छ । ४०-४५ को आयुपश्चात् पनि यौनजीवन बाँच्न सकिन्छ ।  शारीरिक असक्षमता वा विशेष बिमारीमा मात्र यो सम्भव नहुन सक्छ । हाम्रो सामाजिक संरचनाअनुसार चालीसको आयुपश्चात् यौन  सम्बन्धप्रति अधिकांश महिला उदासीन हुन्छन्, जागरूकता देखाउँदैनन्, संकोच मान्छन् । यो संकोच पूर्णरुपले मानसिक हुन्छ तर शारीरिक  आवश्यकता भने कायमै रहन्छ । यही द्वन्द्वको स्थितिले मानसिक तनाव सिर्जना गर्छ । दम्पती एक-अर्काप्रति आरोप लगाउन थाल्छन् र यसले  दाम्पत्य जीवनलाई समस्याग्रस्त बनाउँछ ।

इच्छालाई दबाउन हुँदैन

बढ्दो उमेरसँगै दम्पती दुवैलाई एक-अर्काको आवश्यकता महसुस हुन्छ । त्यसैले जीवनसाथीको भावनाको सम्मान गर्दै मानसिक एवं  शारीरिक रूपबाट उनलाई सन्तुष्ट गर्ने हरसम्भव प्रयास गर्नुपर्छ । कैयन् अवस्थामा केही पुरुषमा पेरोनी वा पेनिक इरेक्सन डिसअर्डरजस्ता  देखा पर्छ । यसलाई सर्जिकल वा नन-सर्जिकल उपायद्वारा समाधान गरी पुनः पहिले जस्तै यौनजीवनमा सक्रिय हुन सकिन्छ । यदि व्यक्ति  मानसिक रूपबाटै स्वयंलाई बूढो र असक्षम सम्झन थाल्छ भने उपचार बढी कठिन हुन्छ ।

अतः दम्पती दुवैले आ-आफ्नो इच्छा दबाउनबाट जोगिनुपर्छ । जीवनको हरेक क्षणलाई बढीभन्दा बढी उपयोग गर्ने प्रयत्न गर्नुपर्छ ।  चिकित्सकहरूका अनुसार ४५ वर्षको उमेरपश्चात् महिलामा यौन वितृष्णा प्रारम्भ भए पनि शारीरिक क्रियामा कुनै प्रकारको बाधा उत्पन्न  हुँदैन, न त यौन आनन्दमै कमी आउँछ । गर्भावस्थाको भय पनि कम हुने भएकाले यौन आनन्दको लाभ अझ बढी उठाउन सकिन्छ । केही  समस्या महसुस भए यौन प्रक्रियामा परिवर्तन ल्याउनुपर्छ । लगातार एउटै क्रियाले नीरसता उत्पन्न हुन्छ, त्यसैले आफ्नो सुविधा र  चाहनाअनुसार शारीरिक सम्बन्धमा केही प्रयोग गर्नु उचित हुन्छ । यसबाट नवीनता छाउँछ र दाम्पत्य जीवन अझ रोमाञ्चक बन्न पुग्छ ।

अंकशास्त्रअनुसार आपसी सम्बन्ध

१. जन्मांक १ भएका व्यक्ति महत्वाकांक्षी एवं प्रतिभाशाली हुन्छन् । यी कतिसम्म आत्मविश्वासी हुन्छन् भने आफ्ना प्रेमी वा प्रेमिकालाई  साथीहरूसँग परिचय गराउँदा गर्व महसुस गर्छन् । कुनै पनि समूहका सबैभन्दा लोकप्रिय व्यक्तिसँग घुम्न मन पराउँछन् । त्यस्ता व्यक्ति  आफ्नै कक्षाका पनि हुन सक्छन् वा अन्य कुनै पनि क्षेत्रका । आफूलाई धेरैले मन पराउने वा फोन सम्पर्क गरिरहने कुरा मख्ख पर्दै साथीह रूलाई सुनाउँछन् । आफ्ना प्रेमी वा प्रेमीका पहिलो पटक डेटिङका लागि सहमत भैसकेपछि मात्र सम्बन्ध अघि बढाउने खालका हुन्छन् ।  जीवनमा अघि बढ्न सक्दो प्रयास गर्छन् र सफल पनि हुन्छन् । जन्मांक १ का व्यक्तिहरूसँग समय बिताउँदा रमाइलो क्षणको कमी हुँदैन ।  यो जन्मांकका व्यक्ति आफ्ना पति वा पत्निमाथि हैकम चलाउने खालका हुन्छन् । किनभने यी आक्रामक र स्वतन्त्र स्वभावका हुन्छन् ।

जन्मांक १ का व्यक्तिको जन्मांक २ र ६ का व्यक्तिसँगको प्रेम वा वैवाहिक सम्बन्ध सफल हुन्छ, किनभने ती नरम र सहयोगी स्वभावका  हुन्छन् । आफ्नो आक्रामक स्वभावमा केही सुधार गरे जन्मांक १ का व्यक्तिको सम्बन्ध जन्मांक ३ र ४ का व्यक्तिसँग पनि सफल हुन्छ ।  कतैकतै जन्मांक १ ले जन्मांक ५ र ७ का व्यक्तिसँग सन्तोषजनक सम्बन्ध स्थापित गरेको देखिए पनि उनीहरू एक-अर्कालाई सम्पूर्ण रुपले  बुझ्न भने असमर्थ हुन्छन् । जन्मांक ८ र ९ सँग जन्मांक १ को सम्बन्ध शान्तिपूर्ण नहुन सक्छ ।

२. जन्मांक २ का व्यक्तिको साथीहरूको समूह ठूलो हुन्छ । यिनलाई साथीहरूबाट निकै सहयोग प्राप्त हुन्छ । यी प्रेम र वैवाहिक जीवनका  लागि आदर्श साबित हुन्छन् । यो अंककी श्रीमती आफ्नो श्रीमान्को सुखका लागि अत्यधिक समर्पण भाव राख्ने खालका हुन्छन् । जन्मांक २  का व्यक्तिको जीवनमा प्रेम धेरै महत्वपूर्ण हुन्छ । यिनीहरू विवाहअघिदेखि नै प्रेम सम्बन्धका विविध कल्पनामा हराउन थालिसकेका हुन्छन् ।  धेरैको सपना साकार पनि हुन्छ । यद्यपि कतिपयले भनेजस्तो साथी नपाउन सक्छन् । लामो अवधिसम्म साथी बनाउन असमर्थ भए खालीपन  महसुस गर्छन् । प्रेममा यतिसम्म तल्लीन हुन्छन् कि आफ्ना साथीहरूसमेतलाई बिर्सिदिन सक्छन् । प्रेमबाहेक जीवनमा अन्य महत्वपूर्ण पक्ष  पनि हुन्छन् भन्नेतर्फ ध्यान दिनु आवश्यक हुन्छ ।

सामान्यतः यिनको सबैसँग राम्रो तालमेल हुनसक्छ । जन्मांक २ का व्यक्तिले जन्मांक २, ४ वा ६ का व्यक्तिसँग सुखी सम्बन्ध कायम गर्न  सक्छन् । आफ्ना जीवनसाथीको वशमा रहन स्वीकार गरे यिनको जन्मांक १ र ८ का व्यक्तिसँग राम्रो सम्बन्ध स्थापित हुनसक्छ । यो  जन्मांकका व्यक्ति आकर्षक व्यक्तित्व भएका जन्मांक ३ र ५ का व्यक्तिसँग प्रेमसम्बन्ध स्थापित गरेर सफल वैवाहिक जीवन कायम गर्न  सक्छन् । पर-पर रहने  जन्मांक ७ र ९ का व्यक्तिसँग सम्बन्ध सफल बनाउन दुवैले पर्याप्त संयम अपनाउनुपर्ने हुन्छ । 

३. जन्मांक ३ का व्यक्ति आफ्ना प्रेमी वा प्रेमिकाप्रति समर्पण भाव राख्ने खालका हुन्छन् । यी जीवनसाथीका रूपमा विश्वासिला हुन्छन् ।  आफ्ना जीवनसाथी एवं परिवारप्रति वफादार रहन्छन्, तथापि यिनले परिवारलाई पर्याप्त समय दिन नसकेको गुनासो सुन्नुपर्छ । कुनै बेला  आवेशमा आइहाले पनि तुरुन्तै शान्त भैहाल्छन् । यी कुराकानी गर्न सिपालु हुन्छन्् । यीमध्ये केही अलि बढी नै सतर्कता अपनाउने खालका  हुन्छन्, हत्पति जोखिम उठाउन चाँहदैनन् । प्रेम प्राप्तिका सन्दर्भमा भने यिनलाई अस्वीकृतिको भयले सताइरहन्छ । यिनका अधिकांश मित्र  आफ्नै पेशा वा व्यवसायसँग सम्बन्धित हुन्छन् ।

जन्मांक १,३, ५ र ८ अंकका व्यक्तिसँग यिनले सफल सम्बन्ध स्थापित गर्न सक्छन् । अनुकूल बन्ने प्रयत्न गरेको खण्डमा यिनले सबैसँग राम्रो  सम्बन्ध स्थापित गर्न सक्छन् । त्यसको विपरीत सबै अंकका व्यक्ति यिनको अनुकूल हुन सक्छन् भन्ने छैन । तसर्थ, एक अर्कालाई राम्रोसँग  बुझेर सम्बन्ध कायम गर्नु बेस हुन्छ ।

४. यो जन्मांकका व्यक्ति 'लभ एट फस्र्ट साइट' मा त्यति विश्वास गर्दैनन् । यी प्रेम र विवाहका विषयमा पर्याप्त सावधानी अपनाउँछन् ।  त्यसैले यी तत्कालै प्रेम सम्बन्ध कायम गरिहाल्दैनन् । लामो समयसम्म विचार गरेर बिस्तारै प्रेम गर्छन् । यी अध्ययनमा गम्भीर हुन्छन्,  तथापि जीवनमा अघि बढ्न केही प्रोत्साहनको आवश्यकता पर्छ । परिवार र मिल्ने साथी जन्मांक ४ का लागि सदा प्यारो हुन्छ । स्कुल-कले जका खेलकुदको टिम, विद्यार्थी युनियन वा त्यस्तै  कुनै समूह विशेषसँग जोडिन चाहन्छन् । यी अरूलाई खुसी पार्न कडा परिश्रम गर्छन् । जहाँसम्म प्रेम सम्बन्धको प्रश्न छ, एकपटकमा एउटै सम्बन्धलाई निरन्तरता दिन चाहन्छन् । कतिपयले आफ्ना बाल्यकालका साथीसँग विवाह  गर्छन् । यी प्रेममा धेरै जोखिम मोल्ने खालका हुँदैनन्, यिनमा अस्वीकृतिको भय पनि उत्तिकै हुन्छ ।

सामान्यतः यी लजालु स्वभावका हुन्छन् । परिश्रमी, विश्वासिला र समर्पण भाव भएका व्यक्तिहरू यिनका लागि आदर्श साबित हुन सक्छन् ।  आफूजस्तै गम्भीर स्वभावका जन्मांक ४, ७ र ९ का व्यक्तिसँग यिनको वैवाहिक जीवन सफल हुनसक्छ । जन्मांक ३ र ५ का रंगीन  स्वभावका व्यक्तिसँग यिनको तालमेल नमिल्न सक्छ । जन्मांक १ र ८ का व्यक्तिले आफ्नो आक्रामक स्वभावमा केहि सुधार गरे उनीहरूसँग  विवाह गरेर सुखी जीवन व्यतीत गर्न सक्छन् । जन्मांक २ का व्यक्तिले स्वभाव परिवर्तन गरे राम्रो जोडी बन्न सक्छ ।

५. जन्मांक ५ का व्यक्तिले विपरीत लिंगीलाई चुम्बकीय शैलीमा आफूतर्फ आकषिर्त गर्न सक्छन् । आकर्षक वेशभूषा, मीठो बोलीवचन  आदिका माध्यमद्वारा सजिलैसँग अरूको ध्यानाकर्षण गर्न सक्छन् । यिनले एकै समयमा धेरै सम्बन्धलाई सफलतापूर्वक सञ्चालन गर्न सक्छन् ।  तथापि, यी सबै सम्बन्ध कायम गरेर बसिरहन्छन् भन्ने छैन । प्रेमी वा प्रेमिकाबिना पनि यी एक्लै आफ्नै तालमा मस्त रहन सक्छन् । जतिखेर  जीवन नीरस जस्तो लाग्न थाल्छ यी रमाइला पार्टीहरूतर्फ आकषिर्त हुन्छन् । चञ्चल स्वभावका यिनलाई लोकप्रियताको प्रतियोगितामा कसैले  जित्न सक्दैन । 

एक-अर्काको भावनाको कदर गर्न सके जन्मांक २, ३ र ६ का व्यक्तिका साथमा यिनको वैवाहिक सम्बन्ध सफल हुन्छ । आफूलाई परिवर्तन  गर्न सके यी जन्मांक ७ र ८ का व्यक्तिसँग पनि सफल जीवन व्यतित गर्न सक्छन् । विपरित स्वभावका जन्मांक १, ४ तथा ९ का व्यक्तिसँगको सम्बन्ध संतोषजनक नहुन सक्छ ।

६. जन्मांक ६ का अधिकांश व्यक्ति आकर्षक व्यक्तित्वका धनी हुन्छन् र कक्षा वा समूहका सबैभन्दा सुन्दर व्यक्तिसँग सम्बन्ध कायम गर्न  चाहन्छन् । जीवनमा पछि गएर के गर्ने भन्ने कुरा यिनलाई पहिल्यै थाहा भैसक्छ । यी नेतृत्वको जिम्मेवारी बहन गर्न अघि सर्छन् । रोमान्टिक  स्वभावका हुन्छन्, त्यसैले सुरुदेखि नै वैवाहिक सम्बन्ध कायम गर्न विपरीत लिंगीप्रति आकषिर्त हुन थाल्छन् ।

जन्मांक ६ तथा गृहजीवन मनपराउने जन्मांक २ का व्यक्तिसँग वैवाहिक जीवन सफल हुन्छ । यदि जन्मांक ३ र ५ ले रंगीन स्वभाव परिवर्तन  गर्न सके सम्बन्ध सुखी हुनसक्छ । जन्मांक ४ का व्यक्तिसँग संघर्ष हुने सम्भावना बढी भएका कारण आपसी समझदारी कायम गर्न सक्दा  सम्बन्ध सुमधुर हुन्छ । आफ्ना पति वा पत्निप्रति अधिपत्य कायम गर्न खोज्ने प्रवृत्तिका जन्मांक १ र ८ का व्यक्तिसँग जन्मांक ६ को सम्बन्ध  त्यतिखेर सुमधुर हुनसक्छ जतिखेर उनीहरूका बीचमा समझदारी कायम हुन्छ । जन्मांक ९ का व्यक्तिसँग सम्बन्ध सफल बनाउन दुवैले एक -अर्कालाई राम्रोसँग बुझ्नुपर्छ । जन्मांक ६ र ७ का व्यक्तिको स्वभाव विपरीत भएका कारण सम्बन्धमा चिसोपन आउन नदिन कोही एकले  आफ्नो स्वभाव परिवर्तन गर्नुपर्छ ।

७. रोमान्टिक चलचित्र हेर्न तथा गम्भिर प्रकारका प्रेमगीत सुन्न थालेपछि यी आफ्नै संसारमा हराउँछन् । यी आध्यात्मिक स्वभावका हुन्छन् र  कुनै न कुनै उत्तरको खोजीमा रहन्छन् । यसमा प्रेमसम्बन्धलाई पनि समावेश गर्न सकिन्छ । स्कुल, कलेजभित्र वा बाहिर पनि सबै उमेरका  व्यक्ति यिनका साथी हुन्छन् । रमाइलो स्वभावका यिनीहरू सबैसँग उत्तिकै आत्मीय हुन्छन् । रोमान्टिक स्वभावका यी इमानदार पनि हुन्छन् ।  यद्यपि यी आफ्नो प्रेम भावनालाई प्रदर्शन गर्नबाट भने टाढा रहन्छन् ।

'मुडी' स्वभावका हुने हुँदा यिनको कतिपय सम्बन्ध अनिश्चित हुनसक्छ । स्वभावमा तालमेल भएका कारण जन्मांक ४, ७ र ९ का व्यक्तिको  आपसी वैवाहिक जीवन सफल हुन्छ । यिनलाई जन्मांक २ र ६ का व्यक्तिसँग सुमधुर सम्बन्ध कायम गर्न कठिन हुन सक्छ । जन्मांक ७ को  जन्मांक ३ र ५ का व्यक्तिसँग केही अवरोधका बाबजुद सम्बन्ध सुखी हुनसक्छ । आक्रामक स्वभावका मानिने जन्मांक १ र ८ का व्यक्तिसँग  यिनको वैवाहिक जीवनमा भावनात्मक गाम्भिर्यताको कमी देखिन सक्छ ।

८. जन्मांक ८ का व्यक्ति कहिले प्रेमसम्बन्धमा चुर्लुम्मै डुब्छन् भने कहिले त्यसप्रति उदसीन हुन पुग्छन्, तथापि यिनको वैवाहिक जीवन नीरस  भने हुँदैन । जीवनका अधिकांश क्षेत्रमा यी मध्यमार्गी बन्न सक्दैनन् । यद्यपि यिनले आफूलाई भाग्यमानी माने हुन्छ । आकर्षक पोसाक एवम्  उपहारहरू प्राप्त भै नै रहन्छ । कतिपयले यिनलाई उत्ताउला र उग्र स्वभावको मान्न सक्छन् । 'ब्रान्डेड' पहिरनप्रति यिनको विशेष लगाव  हुन्छ । प्रेमसम्बन्धलाई सम्पन्नताका माध्यमद्धारा प्रभावित गर्ने मान्यता राख्छन् । यिनलाई उदार व्यक्तिको श्रेणीमा राख्न सकिन्छ । कसैबाट  केही प्राप्त गर्दा जति आनन्दित हुन्छन्, कसैलाई केही प्रदान गर्दा त्यति नै खुसी देखिन्छन् । सम्बन्धलाई निरन्तरता प्रदान गर्ने कुरामा यिनको  समर्पण भाव रहन्छ ।

जन्मांक २ र ६ का व्यक्तिले जीवनसाथीको वर्चस्व स्वीकार गरे जन्मांक ८ सँगको वैवाहिक सम्बन्ध सफल हुन्छ । जन्मांक ८ का व्यक्तिको  जन्मांक ४, ७ र ९ अंकका व्यक्तिसँग भावनात्मक तालमेलको केही अभाव देखिए पनि सम्बन्ध सन्तोषजनक हुन्छ । जन्मांक ३ र ५ का  व्यक्तिसँगको सम्बन्ध त्यतिबेला सफल हुन्छ, जतिबेदा परस्पर समझदारीलाई प्राथमिकता दिइन्छ । जन्मांक १ र ८ का व्यक्तिको स्वभाव  अभिमानी भएका कारण यिनको सम्बन्ध सुमधुर नहुन सक्छ ।                ९. जन्मांक ९ भएका अधिकांश व्यक्ति सुन्दर मुहार एवं  मनमोहक मुस्कानका धनी हुन्छन् । अत्यधिक ऊर्जा भएका कारण जन्मांक ९ भएका व्यक्तिहरू चुप लागेर बस्ने स्वभावका हुँदैनन् । यिनीहरू  प्रेम प्राप्तिको बाटोमा कुनै किसिमको अवरोध मन पराउँदैनन् । गल्ती स्वीकार गर्ने कुरामा विश्वास गर्दैनन् । यिनको जीवन सुनिश्चित हुन  केही समय लाग्न सक्छ । यी वैवाहिक सम्बन्धका लागि भरपर्दा मानिन्छन् । धेरैजसो समय अरुकै सेवामा व्यतीत गर्छन् । परिवारका लागि  आवश्यक समय दिन नसकेको गुनासो सुन्नु पर्ने हुन सक्छ । कहिलेकांही आफ्नो प्रेमी वा प्र्रेमिकाले आफूसँग प्रेम नगरेको महसुस गरि  दुःखीसमेत हुनसक्छन् ।

जन्मांक ४ र ७ सँग सही तालमेल कायम हुने हुँदा उनीहरूमा यिनको सम्बन्ध सफल हुन्छ । जन्मांक ९ भएका व्यक्तिको जन्मांक २ का  व्यक्तिप्रति आकर्षणको भाव रहन्छ, तथापी अधिक ध्यानाकर्षणको अपेक्षा पूरा गर्न नसक्दा सम्बन्ध सुमधुर नहुन सक्छ । जन्मांक ३, ६ र ८  का व्यक्तिसँग परस्पर समझदारी कायम गर्न सके यिनको सम्बन्ध सन्तोषजनक हुनसक्छ । आपसमा सन्तुलन कायम हुन नसक्दा जन्मांक १  र ५ का व्यक्तिसँग जन्मांक ९ भएका व्यक्तिको सम्बन्ध सुमधुर नहुन सक्छ ।



अंकशास्त्र वा अंक ज्योतिष अथवा न्युमरोलोजी पद्धति अपनाएर जन्मदिनका आधारमा मानिसका धेरै कुरा थाहा पाउन सकिन्छ । विश्वका  प्रख्यात अंकशास्त्रीहरूले मानवीय जीवन, प्रेम र व्यक्तित्वका बारेमा अंकका माध्यमद्वारा अनेक रोचक जानकारी सार्वजनिक गर्दै आएका छन् ।  आफ्नो र आफूनजिक जो-कसैको पनि जन्ममिति जोड्दा जुन अन्तिम अंक प्राप्त हुन्छ, त्यसैका आधारमा एक-अर्कालाई नजिकबाट चिन्न र  जान्न समेत धेरै मद्दत पुग्ने विश्वास आधुनिक अंकशास्त्रमा गरिन्छ ।

जसरी संगीतको आधार सात स्वरलाई मानिन्छ, त्यसैगरी १ देखि ९ सम्मका अंकलाई नै अंकशास्त्रको मूल आधार मानिन्छ । १ देखि ९ का  अतिरिक्त जति पनि अन्य अंक छन्, ती यिनै आरम्भिक ९ अंकका पुनरावृत्ति मात्र हुन् । जति पनि ठूलो संख्या किन नहोस्, त्यसलाई जोडेर  एउटा अंकमा परिवर्तित गर्न सकिन्छ । यसप्रकार प्राप्त अंकलाई जन्मांक भनिन्छ ।

उदाहरणका लागि, यदि कुनै व्यक्तिको जन्ममिति

(अंग्रेजी क्यालेन्डरअनुसार) 11-7-1994 छ भने उक्त व्यक्तिको जन्मांक यसप्रकार हुन्छः

1+1+7+1+9+9+4 = 32 = 3+2 = 5

अर्थात्, उक्त व्यक्तिको जन्मांक ५ हुन्छ ।

प्रशान्त तामाङको जोडी बाँधियो




दार्जीलिङ निवासी नेपाली मूलका गायक तथा इन्डियन आइडल प्रशान्त तामाङको विवाह सम्पन्न भएको छ । 
यो वर्षको सफल चलचित्र ' गोर्खापल्टन'का नायक तामाङको नागाल्यान्ड, डिमापुर निवासी गीता थापा मगरसँग 
यही फागुन ४ गते धूमधामले लगनगाँठो कसिएको छ ।  तामाङको गीतासँग केही वर्षअघिदेखि नै प्रेमसम्बन्ध 
थियो । वैवाहिक कार्यक्रममा सहभागी हुन उनले अभिनय गरेका दुई चलचित्र 'गोर्खा  पल्टन' तथा 'अँगालो यो 
मायाको' का निर्माताहरू क्रमशः जितु वंशल तथा किशोर दुङ्माली नागाल्यान्ड पुगेका थिए । तामाङले केही  समयअघि नै नेपालमा रहेका शुभेच्छुकहरूका लागि प्रीतिभोज दिने कुरा बताएका थिए ।

चलचित्र लाँङ्घौ रोह

मगर संस्कृतिमा आधारित कथानक चलचित्र 'गाउँको माया' मा टिभीका पत्रकार केबी राना मुख्य भूमिकामा देखिँदैछन् । यसै साता  नवलपरासीको कावासोतीमा विशेष समारोहमार्फत चलचित्रको प्रिमियर शो गरिँदैछ । देवचुली डाँडाको प्रचार-प्रसार गर्नुका साथै मगर  बस्तीमा सांस्कृतिक पर्यटन प्रबर्द्धनमा टेवा पर्‍ुयाउने उद्देश्यले चलचित्र निर्माण गरिएको निर्माता चेतन रजालीले बताए । चलचित्रको  छायाङ्कन नवलपरासीको पर्यटकीय क्षेत्र देवचुली डाँडा, राईकोट, धौवादी, जौवारी, भारतीपुर, बुलिङटार, डाँडाझेरी, अर्खला, स्याङ्जा, तनहुँ,  पाल्पा आसपासको क्षेत्रमा गरिएको छ । फिल्मको कथाले नेपाली स्वाभिमान झल्काउन खोजेको छ । चलचित्रको कथा रोजगारीका लागि बिदे सिएका युवाहरूलाई स्वदेशमै रहेर आफ्नो देश र गाउँका निम्ति काम गर्न प्रेरणा जगाउने खालको रहेको बताइन्छ । 'नेपाली युवाहरू बुद्धि,  बल एवं बैंस हुँदासम्म विदेशमा श्रम गर्ने अनि बुढेसकाल वा अशक्त, अपाङ्ग भएपछि स्वदेश र्फकने अवस्था चलचित्रमा झल्काइएको छ', निर्देशक छवि राना मगरले बताए । नायक केबी राना भन्छन्, 'मगर संस्कृति र परिवेशमा आधारित चलचित्रमा सहभागी हुन पाउनुगर्वको कुरा  हो', रानाले थपे, 'त्यसमा यो राष्ट्रियता र संस्कृति समेटिएको पृथक् धारको चलचित्र पनि हो ।' चलचित्रमा नायिकाको भूमिका इन्दिरा  बाकबलले निर्वाह गरेकी छिन् ।

आकस्मिक गर्भनिरोध

के हो आकस्मिक गर्भ निरोधक ?

असुरक्षित यौनसम्पर्क भएपछि ५ दिन (१ सय २० घण्टा) भित्र विभिन्न औषधी प्रयोग गरेर गर्भलाई निरन्तरता नदिने उपायलाई आकस्मिक  गर्भनिरोध भनिन्छ ।

गर्भ कसरी रहन्छ ?

मुख्यतयाः १५ देखि ४९ वर्षसम्मका महिलाहरू सन्तानोत्पादन कार्यका लागि समर्थ हुन्छन् । अधिकांश महिलामा २८ दिनमै रजस्वला हुन्छ ।  रजस्वला भएको पहिलो दिनबाट गन्ती गर्दा मुख्यतया १०औं देखि २०औं दिनभित्र डिम्बाशयबाट डिम्ब निस्कन्छ, जुन डिम्बनली हुँदै गभार् शयसम्म  पुग्छ । गर्भ नरहे उक्त डिम्ब गर्भाशयबाट बाहिर गै नष्ट हुन्छ । डिम्ब निस्किएको समयले ४८ घण्टासम्म सक्रिय हुन्छ । यो  समयमा शुक्रकीट सँग भेट भए गर्भ रहने प्रक्रिया सुरु हुन्छ । उक्त गर्भ त्यो दिन पाठेघरमा आइपुग्छ र २-३दिनपछि पाठेघर भित्र टाँसिने  प्रक्रिया सुरु हुन्छ ।

आकस्मिक रूपमा गर्भ निरोध गर्नुपर्ने अवस्था

गर्भनिरोधका कुनै पनि साधन प्रयोग नगरी यौनसम्पर्क भए,

गर्भनिरोधका साधन प्रयोग भए पनि कन्डम फुटे, चिप्लिए, डायफ्राम निक्लिए वा अरू कुनै तरिकाले वीर्य योनिमा पोखिए,

यौन दुव्र्यवहार जस्तै बलात्कार वा जबरजस्ती करणीबाट पीडित महिलाहरू,

परिवार नियोजनको प्राकृतिक विधि प्रयोग गरिरहेकाहरूमा सुरक्षित अवधि  को गणना गलत भै गर्भ रहने सम्भावना देखिए,

२ दिनसम्म गर्भ निरोधक औषधी खान बिर्सिए ।

आकस्मिक गर्भ निरोधका साधनहरूको प्रयोग विधि

यहाँ आकस्मिक भन्ने शब्दबाटै के बुझ्नुपर्छ भने यी साधनको प्रयोग आकस्मिकभन्दा बढी प्रयोग गर्नुहुँदैन ।

अझ नियमित परिवार नियोजनको साधनका रूपमा प्रयोग गरे महिला स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर देखिन्छ ।

१. Levonorgestrel xfdf]{g eCON /postinor आदि नाममा बजारमा पाइन्छ ।

कसरी प्रयोग गर्ने ?

असुरक्षित यौन सम्पर्क भएपछि जति सक्दो चाँडो (१ सय २० घण्टा अघि नै) १ चक्की खाने र त्यसको ठीक १२ घण्टापछि दोस्रो चक्की खाने  अथवा दुइटै चक्की एकै पटक खाने ।

सुनौलो गुलाफ, निलोकन ह्वाइट कसरी प्रयोग गर्ने ?

 ४ चक्की एकै पटक खाने र त्यसको ठिक १२ घण्टापछि अर्को ४ चक्की खाने ।

नोटः यदि २ घण्टाभित्र बान्ता भए सबै औषधी पुनः सेवन गर्नुपर्छ । औषधी सुरु गर्नु १ घण्टा अगावै बान्ता रोक्ने  औषधीे सेवन गर्नुपर्छ ।

IUCD(Intra-Uterine Contraceptive Device) को प्रयोग अर्को विकल्प  हुनसक्छ । यसको व्यवहारिक प्रयोग अलि  झन्झटिलो छ । पाठेघरको संक्रमण भएको अवस्थामा यसको प्रयोग गर्नुहुँदैन ।

अनुगमन

यदि तीन सातामा महिनाबारी नभए स्वास्थ्य संस्थामा देखाउनु आवश्यक छ ।

अनियमित गर्भनिरोधका साधनहरूका बारेमा थप छलफल र परामर्श आवश्यक भए ।

महिनावारी हुँदा

अघिल्लो पटकको भन्दा निम्न तरिकाले भिन्न भए ।

रगत कम बगे गर्भ रहेको हुनसक्ने हुँदा जचाउनुपर्छ ।

गर्भनिरोधका साधनको आकस्मिक प्रयोग गर्दा कहिलेकाहीं अपवादस्वरुप डिम्बनलीमा गर्भ रही तल्लो पेट अत्यधिक दुखे तुरुन्त चिकित्सकलाई  देखाउनैपर्छ ।

आकस्मिक गर्भनिरोधकका साधारण असर

वाकवाकी लाग्ने

बान्ता हुने

टाउको दुख्ने

अनियमित योनि रक्तस्राव

स्तन दुख्ने

गर्भ भए गर्भको शिशुलाई पर्ने असरका बारेमा विभिन्न धारणा छन् । चिकित्सकको सल्लाह अनुसार ती चक्कीको सेवन बन्द गर्नुपर्छ ।

नोटः यी साधनको प्रयोगले एचआईभी/एड्स तथा अन्य यौनरोगबाट बचाउँदैनन्, त्यसकारण कण्डमको प्रयोग आवश्यक देखिन्छ ।

यदि १ सय २० घण्टा भए के गर्ने ?

आकस्मिक गर्भ निरोधकको प्रयोग नगर्ने । तीन हप्तासम्म पनि महिनावारी नभए स्वास्थ्य संस्थामा गै गर्भ रहे-नरहेको जाँच गराइ, अरू  विधिको उपयोग दक्ष जनशक्तिबाट गर्नुपर्छ ।

आकस्मिक उपायः कति सुरक्षित

यसका केही नकारात्मक असर छन्, तसर्थ परामर्श र सही प्रयोग आवश्यक हुन्छ ।

पुनश्चः परिवार नियोजनका नियमित साधनका रूपमा आकस्मिक गर्भ निरोधकलाई प्रयोग गर्नु यसको उद्देश्य होइन ।

सारांश

आकस्मिक गर्भ निरोधकको सही प्रयोग आवश्यक छ । केही समय यता यसलाई नियमित परिवार नियोजनको साधनका रूपमा प्रयोग गर्ने  गलत परिपाटी बसेको छ । यसले यौनरोगबाट बचाउँदैन । दक्ष स्वास्थ्यकर्मीको परामर्श लिएर, उपयुक्त समयमा, सही तथा सक्कली औषधी  प्रयोग गरे मात्र यसको लाभ प्राप्त हुन्छ ।

स्वस्थ यौन जीवनका कुरा

धेरैजसो पुरुष जब कामोत्तेजित हुन्छन्, त्यसबेला उनीहरूको शारीरिक प्रतिक्रिया एवं हाउभाउबाट केही कुरा अनुमान लगाउन सकिन्छ । कै यन् अवस्थामा पुरुषहरू पनि आफ्ना इच्छालाई स्पष्ट रूपमा व्यक्त गर्न सक्दैनन् तर यसको अर्थ उनीहरू यौन आनन्द नै लिँदैनन् भन्ने हो इन । अतः पुरुषको शारीरिक प्रतिक्रिया र तिनलाई आकषिर्त गर्ने रहस्य थाहापाएर उनीहरूलाई सन्तुष्ट गर्नुका साथै आफनो यौन जीवनलाई  बढी स्वस्थ एवं रोमान्चक बनाउन सकिन्छ ।

शरीर

सहवासका बेला यौनसाथीको शरीर पुरुषका लागि आकर्षणको प्रमुख केन्द्र हुन्छ । सहवासका बेला पुरुषको शरीरमा सेरोटोनिन हर्मोनको श्राव  बढ्छ । फलस्वरूप पुरुषको रुचि पनि राम्रो हुन्छ । यस्तो अवस्थामा पुरुषलाई मात्र आफ्नो यौनसाथीको शरीर हेर्ने इच्छा हुन्छ । अतः पुरु षलाई आकषिर्त गर्न महिलाले आफ्नो शरीरलाई सही रूपमा प्रयोग गर्नुपर्छ । साथै यौनसाथीलाई प्रेरित गर्नुपर्छ जसबाट उसले आफ्नो शरीरलाई बढीभन्दा बढी हेर्न सकोस् ।

पुरुषको स्तन

महिलाको जस्तै पुरुषको स्तनको मुन्टो पनि प्रमुख कामोत्तेजक अंग हो । १७ देखि २९ वर्षसम्मका पुरुषमा गरिएको एक सर्वेक्षणअनुसार ५०  प्रतिशतभन्दा बढी पुरुषले सहवासका बेला आफ्नो यौनसाथीद्वारा आफ्नो स्तनको मुन्टोमा गरिएको स्पर्श चुम्बन आदिबाट उत्तेजना बढेको  कुरा स्वीकार गरेका छन् । उक्त सर्वेक्षणबाट यो कुरा पनि प्रमाणित भएको छ कि सहवासका समयमा १७ प्रतिशत महिला आफ्नो यौ नसाथीको स्तनको मुन्टोसित जिस्किने, खेल्ने काम गर्छन् ।

जी स्पट

महिलामा जस्तै पुरुषको शरीरमा पनि जी स्पट हुन्छ, जसले उनीहरूको ओर्गेज्ममा मुख्य भूमिका निर्वाह गर्छ । पुरुषको जी स्पट लिंगको  तलतर्फको ग्रन्थिमा हुन्छ र यो ग्रन्थीलाई हल्का स्पर्श गर्दा पनि पुरुषमा दुई गुणा उत्तेजना बढ्छ । अतः सहवासको आनन्द बढाउन यौ नसाथीको जी स्पटलाई प्रेमपूर्वक चलाउनुपर्छ । यसको असरले यौन सम्बन्धलाई अझ आनन्ददायक हुने कुरामा दुईमत छैन ।

पेरिनियमलाई बेवास्ता गर्नुहुँदैन

पुरुषको पेरिनयम अर्थात् अण्डाशयदेखि मलद्वारसम्मको कोमल हिस्सालाई पनि अत्यन्त संवेदनशील र कामोत्तेजक मानिन्छ । विशेषज्ञहरूका अनुसार यो स्थानलाई औंलाले बिस्तारै हल्का दबाब दिनाले कामच्छा जागृत हुन्छ ।

मन खोलेर प्रशंसा गर्नुपर्छ

आफ्नो प्रशंसा सुन्न कसलाई मन लाग्दैन ? विशेषगरी सम्भोगका समयमा यसको महत्त्व अझ बढ्छ । शारीरिक एवं मानसिक क्रिया दुवै नै  सम्भोगमा उत्तिकै महत्त्वपूर्ण हुने भएकाले सम्भोगका बेला उत्तेजना कायम राख्न प्रशंसाको बोलीले कामोत्तेजक औषधीको काम गर्छ । अतः  यौनसम्पर्कलाई रोमान्चक बनाउन यौनसाथीको शरीर तथा उसको भाव भंगिमाको प्रशंसा गर्न कन्जुस्याइँ गर्नुुहुँदैन ।

मुहारको भाव

पुरुषको लिंगबाट पनि कामोत्तेजनाको अनुमान गर्न सकिन्छ तर महिला शरीरको उत्तेजना पत्ता लगाउन कठिन हुन्छ । इमोय विश्वविद्यालयको  अनुसन्धानअनुसार पुरुष आफ्नो यौनसाथीको आनन्दको स्तरको अनुमान उसको मुहारबाट लगाउँछ र मुहार हेरेर यौनसाथी सम्भोग क्रियामा  कति र कुन हदसम्म सहभागी छ भन्ने कुरा जान्ने प्रयास गर्छ । त्यसैअनुसार पुरुष यौनसाथीको उत्तेजना बढ्ने- घट्ने हुन्छ । यसबाहेक  सहवासका बेला आँखा जुधाउँदा पनि कामोत्तेना बढ्छ ।

नाक पनि हट स्पट

फोरप्लेका बेला कामोत्तेजना बढाउन ओठ, गर्दन र आँखालाई बढी ध्यान दिए पनि नाकका सम्बन्धमा ध्यान दिइँदैनन् । नाकलाई सुमसुम्याउँदा  पनि पुरुषमा कामोत्तेजना बढ्छ । वास्तवमा नाकमा अन्य अंगको तुलनामा सबैभन्दा बढी एन्डिङ हुन्छ जसले कामोत्तेजना जन्माउँछ । अतः  फोरप्ले र सहवासका बेला वातावरणलाई अझ बढी रोमान्टिक बनाउन यौनसाथीको नाकमा चुम्बन गर्नुपर्छ ।

पागलपन पनि आवश्यक छ

ओर्गेज्म नजिक पुग्ने बेलामा पुरुषको उत्तेजना चरम सीमामा हुन्छ र यो चरणमा उनीहरू थोरै जंगली हुन्छन् । उनीहरू आफ्नो यौ नसाथीबाट पनि त्यस्तै अपेक्षा राख्छन् । सहवासलाई सुखद बनाउन यौनसाथीसित केही जंगली व्यवहार गर्न पनि सकिन्छ ।

उत्कर्षलाई बनाउनुपर्छ आनन्ददायक

चरमसुख नजिक पुग्ने अवस्थामा पुरुषको हाउभाउमा धेरै परिवर्तन आउँछ । यो अवस्थामा धड्कन तीव्र हुनु, सास भारी हुनु, मांसपेशीमा  तनाव आदि । उक्त स्थितिमा पुग्ने बित्तिकै अधिकांश पुरुष उत्कर्षमा पुग्न चाहन्छन्, तर उनीहरूलाई यो चरणमा जति लामो समयसम्म  कायम राख्न सकियो, चरमसुख त्यति नै बढी आनन्ददायक हुन्छ ।

नोट्स कसरी बनाउने ?

कुनै पनि विद्यार्थीद्वारा पढिएका सामग्रीबाट टिपिएका महत्त्वपूर्ण बुँदालाई नोट्स भनिन्छ । अधिकांश विद्यार्थी आफ्नो धेरै समय नोट्स तयार  गर्नमा लगाउँछन् । वस्तुतः उसको त्यो नोट्स किताबकै अध्यायहरूबाट कतै केही थपेर वा कतै केही हटाएर बनाइएको हुन्छ । नोट्सको  विकल्प सुग्राह्य माकुरे नक्सा (स्पाइडर म्याप) हो, जसको सहयोगले एउटा लामो पाठलाई एक वा दुई पृष्ठमा समाहित गर्न सकिन्छ । उक्त  नक्सा 'मस्तिष्कले कसरी सूचना एकत्रित गर्छ र त्यसलाई कसरी समायोजित गर्छ ?' भन्ने जानकारीमा आधारित छ । यही नक्सालाई माइन्ड  म्याप भनिन्छ ।

माइन्ड म्याप बनाउन थिमलाई बीचमा तथा त्यसको निर्भरता बनावट बायाँतिर र प्रयोग दायाँतिर देखिन्छ । अलग-अलग जानकारी अलग- अलग रंगले देखाउन सकिन्छ । विभिन्न शब्द र तथ्यलाई आपसमा जोड्न अथवा त्यसको सम्बन्ध दर्साउन तीरको प्रयोग गरिन्छ । केही विशे ष वा महत्त्वपूर्ण देखाउन तारा, क्रस अथवा अन्य चिह्न प्रयोग गर्न सकिन्छ । त्यस्तै विभिन्न ज्यामितीय आकृतिहरू जस्तो त्रिभुज, चतुर्भुज, वृत्त आदि सम्बन्ध दर्साउन प्रयोग गरिन्छ । यसप्रकारको नोट्स घैंटोमा समुद्र अटाएजस्तो हुन्छ । यो विधिमा मस्तिष्कको प्रयोग एकैपटक प्रयोग  हुन्छ । अतः धेरैजसो विषय नोट्स बनाउने समयमै कण्ठस्थ हुन्छ । स्मरण हुन नसकेका कुरा पनि उक्त चित्र हेरेपछि सजिलै याद गर्न  सकिन्छ । पढिएका कुरा स्मरण गर्नुले नै विद्यार्थीलाई सफलता दिलाउँछ । माकुरे नक्सा एक प्रकारको प्रवाह चित्र हो, यसलाई स्मरण गर्न  सजिलो छ । नक्साको आशय नै ठूलो विषयको सानो रुप वा प्रस्तुतीकरण हो । जटिल जानकारीलाई सानो नक्सामा परिवर्तित गरेर  छात्रछात्राले समय र मेहनत दुवै बचाउन सक्छन् ।

अधिकतम इन्द्रीयको प्रयोग

वैज्ञानिक आधार अनुसार औसत कुरा हामी स्मरण गर्न सक्छौंः

जुन हामी पढ्छौँ त्यसको २५ प्रतिशत

जुन हामी  भन्छौँ त्यसको  ३५ प्रतिशत

जुन हामी  हेर्छौँ त्यसको   ५० प्रतिशत

जुन हामी  लेख्छौँ त्यसको   ६० प्रतिशत

जुन हामी  गर्छौँ त्यसको   ७५ प्रतिशत

यदि यी जम्मै क्रिया एकैचोटि गरिन्छ भने त्यसलाई ९५ प्रतिशतभन्दा बढी स्मरण गर्न सकिँदैन ।

सबै इन्द्रीयलाई सामेल गर्दा स्मृतिमा जम्मा भएको प्रभाव सजिलै बिर्सन सकिँदैन । सिक्ने र स्मरण भएको प्रभाव सजिलै बिर्सन सकिन्न ।  सिक्ने र स्मरण गर्ने क्षमतामा सुधारका लागि छात्र-छात्राले आफ्ना सबै इन्द्रियको अधिकतम प्रयोग गर्नुपर्छ ।

Thursday, February 24, 2011

सृष्टिका विरुद्ध किन ?

व्यक्तिले एकैपटकमा आत्महत्या गर्दैन । आत्महत्या गर्नुअघि उसले घरमा केही न केही संकेत दिएको हुन्छ । ७० प्रतिशतभन्दा बढीले आत्महत्या गर्नुअघि खतराको संकेत दिन्छन् । डिप्रेसन भएका कतिपय मानिसले आफैं समस्याको समाधान खोजेका हुन्छन् र चिकित्सकको सेवा लिन वा नजिकको विश्वासपात्र वा परिवारजनलाई कुनै न कुनै रूपमा जानकारी गराउँछन् । वास्तवमा उनीहरूलाई पनि आफ्नो शरीरको माया हुन्छ, तर अरू विकल्प नदेखेर आत्महत्याको बाटो अपनाउँछन् ।



जीवन निर्वाहका क्रममा हामी आफ्नो हक-अधिकारका लागि मार्न-मर्न तयार हुन्छौं तर जब आफैसँग लड्ने समय आउँछ त्यसबेला मानिसहरू हार मान्छन् । एक दशक लामो द्वन्द्व वा गृहयुद्धका क्रममा बदलिएको राजनीतिक, सामाजिक एवं आर्थिक स्थितिका कारण व्यक्तिभित्र खिन्नता, वैमनस्यता, डर, भयजस्ता भावना प्रबल भएका छन् । जीवनको लडाइँ लड्दा-लड्दै मानिसहरू हार खाएर आत्महत्याको बाटो समातेर दुःख अन्त्य भएको मान्छन् । विश्व स्वास्थ्य संगठनको प्रतिवेदनअनुसार विश्वमा आत्महत्याको दर पछिल्ला ५० वर्षमा ६० प्रतिशतसम्म बढेको छ । हाम्रो देशमा पनि राजधानीमा मात्र २०६४/२०६५ मा २ सय ४६ जनाले आत्महत्या गरे । यो वर्ष उक्त संख्यामा अझ वृद्धि भएको छ। यस्तै झापा जिल्लामा मात्र २०६६/२०६७ मा २ सय ३१ जनाले आत्महत्या गरेको प्रतिवेदन सार्वजनिक भएको छ ।

आत्महत्याका पछाडि धेरैजसो पारिवारिक कलह, ऋण, माया, पे्रेम, धोका, एक्लोपन, गरिबी, बेरोजगारी तथा परीक्षाको परिणाम आदि कारण हुन्छन् । यस्तै कारणले गर्दा मानिस अवसाद (डिप्रेसन) मा जान्छ र यही अवसादको धुनमा कुन बेला उसले आत्महत्या गर्छ, कसैलाई थाहा हुँदैन । मनोवैज्ञानिकहरू भन्छन्-'कुनै समस्याबाट मुक्ति पाउने उपलब्ध विकल्पमा आत्महत्या कतै आउँदैन ।' आत्महत्या नितान्त व्यक्तिगत मामिला भए पनि यो घर र समाजसँगै जोडिएको हुन्छ । एउटा व्यक्ति, व्यक्तिमात्र नभएर कसैका लागि सर्वस्व पनि हुन्छ । त्यसकारण आफ्नो इहलीला समाप्त गर्नुअघि आफन्तका सम्बन्धमा पनि सोच्नुपर्छ । भनिन्छ, क्रोध वा रिसको आवेगमा विवेक र बुद्धि हराउँछ, त्यसकारण क्रोधलाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ ।

मानिसले आत्महत्या किन गर्छ ? कतिपयले सोच्छन् आत्महत्या या त धनीले गर्छ अथवा गरिबले तर, व्यक्ति जब डिप्रेसनको सिकार हुन्छ, त्यतिबेला आत्महत्या गर्नतिर लाग्छ । आत्महत्या महिलाभन्दा पुरुषले बढी गर्छन् र आत्महत्या प्रायःजसो शिक्षितहरूले नै बढी गरेको पाइन्छ।

व्यक्तिले एकैपटकमा आत्महत्या गर्दैन । आत्महत्या गर्नुअघि उसले घरमा केही न केही संकेत दिएको हुन्छ । ७० प्रतिशतभन्दा बढीले आत्महत्या गर्नुअघि खतराको संकेत दिन्छन् । डिप्रेसन भएका कतिपय मानिसले आफैं समस्याको समाधान खोजेका हुन्छन् र चिकित्सकको सेवा लिन वा नजिकको विश्वासपात्र वा परिवारजनलाई कुनै न कुनै रूपमा जानकारी गराउँछन् । वास्तवमा उनीहरूलाई पनि आफ्नो शरीरको माया हुन्छ, तर अरू विकल्प नदेखेर आत्महत्याको बाटो अपनाउँछन् ।

आत्महत्यालाई परिवारजन मिलेर रोक्न सकिन्छ, तर त्यसको उल्टो परिणाम पनि हुन सक्छ। कसैको आत्महत्याको प्रयास असफल भयो भने घरका सदस्यहरूले थप हतोत्साहित गर्दै मानसिक यातना दिने काम गर्छन् । यस्तो आक्षेप लगाउनुअघि यो समस्याको सही जानकारी हुनुपर्छ । आत्महत्या गर्नुमा मनोरोग, सामाजिक तथा वातावरणीय कारणको बढी हात हुन्छ । आत्महत्या अस्वस्थ मस्तिष्कको उपज हुन सक्छ । यस्ता व्यक्तिको मन-मस्तिष्कका स्नायु रसायनहरूमा गडबढी आएको हुनसक्छ । यस्तो बेला व्यक्तिको अनुभूति, सोच, भावना, व्यवहारलगायत शरीर र मन-मस्तिष्कका धेरै कार्यमा समस्या उत्पन्न हुन्छन्। अन्धकारमय भविष्य, एक्लोपन र असहायपनको अनुभूति हुनु, कसैसँग स्नेह एवं सरोकारको अभावमा आत्महत्या नै एक मात्र समाधान लाग्छ । आत्महत्याको प्रयास गर्ने ९० प्रतिशतभन्दा बढी मानिसमा उदासीनता, आत्तिने रोग नशा वा लागूऔषधको लत, कुनै गम्भीर शारीरिक गडबडीलगायत स्किजोफ्रेनियाजस्ता मनोरोग देखिन्छन् ।

यस्तो स्थिति आउन नदिन केही कुरामा ध्यान दिएर सतर्कता अपनाउनुपर्छ। डिप्रेसनको सिकार भएका व्यक्तिको व्यवहार सामान्य मानिसभन्दा अलिक फरक हुन्छ । यस्ता व्यक्ति उदास र तनावमा हुन्छन् । यस्ता व्यक्ति स-साना कुरामा रिसाएर मारपिट गर्छन् । नकारात्मक कुरा मात्र गर्छन् । आत्महत्या गर्न चाहने मानिसहरू यो संसारबाट पर अर्को संसारको कुरा गर्छन्, दार्शनिकता देखाउँछन् । उनीहरूमा भोकमा परिवर्तन, वजन घट्नु वा बढ्नु, शारीरिक शक्तिमा कमी, निर्णय लिन असक्षम आदि व्यावहारिक परिवर्तन देखा पर्न थाल्छ।

आत्महत्याका विषयमा हाम्रो कानुन पनि मौन छ । मुलुकी ऐनको एघारौं संशोधनपछि नेपालमा आत्महत्यालाई अपराधका रूपमा वर्गीकरण गरिएको छैन । एघारौं संशोधनले आत्महत्यालाई पापका रूपमा मात्र चित्रण गरेको छ तर, अपराध अनुसन्धानले आत्महत्यालाई अपराध विधाअन्तर्गत नै राखेको छ । छिमेकी मुलुक भारतमा आत्महत्याको प्रयास गर्नेलाई कानुनले दण्ड दिन सकिने व्यवस्था छ । अमेरिका, बेल्जियम, स्वीट्जरल्यान्ड, फ्रान्स तथा नेदरल्यान्डमा अशक्त रोगीहरूलाई इच्छामृत्युको अधिकार प्राप्त छ । यसलाई अहिलेसम्म आत्महत्याको सूचीमा राखेर व्याख्या गरिएको छैन । स्वीट्जरल्यान्डले १९४२ देखि विदेशी नागरिकलाई इच्छामृत्यु वरण गर्ने कानुनी अधिकार दिएको छ । स्वीट्जरल्यान्ड मृत्युवरणको अधिकार दिने एकमात्र देश हो । स्वीट्जरल्यान्डको स्वेरजतवाकमा हरेक वर्ष १ सयभन्दा बढी व्यक्तिले मृत्युवरण गर्छन् । त्यहाँ प्रायःजसो अमेरिका, जर्मनी, बि्रटेन तथा फ्रान्सका नागरिक इच्छामृत्युका लागि आउँछन् । ८ हजार डलर पर्ने मृत्युको सोडियम पेन्टावाबर्टिल हालेको १ गिलास पानी चिकित्सकले ख्वाउँछन्। पानी खाएको ५ मिनेटपछि व्यक्ति निद्रामा पुग्छ र आधा घन्टापछि संसारबाट बिदा हुन्छ ।

भनिन्छ, चौरासी लाख योनिपछि मात्र मानव शरीर प्राप्त हुन्छ । शरीरको पुनः प्राप्तिका लागि ऋषिमुनिहरू कठिन साधना गर्छन् । फेरि किन हामी यो सुन्दर शरीरसँग खेलवाड गर्छौं ? यो संसारमा संघर्ष गर्नुपर्छ, कसैले हामीलाई केही अपशब्द भने, धोका दिए, कुनै असाध्य रोग लागे पनि हार मान्नु हुँदैन । संघर्षपछि उज्ज्वल भविष्य र अनुकूल परिस्थिति अवश्य आउँछ । जीवन र मृत्यु ईश्वरको हातमा छ। त्यसो भए हामी किन सृष्टिको विरुद्धमा जान्छौं ? आत्महत्या कुनै पनि समस्याको समाधान होइन, यो निर्बल मन-मस्तिष्कको पहिचान मात्र हो ।