राउटे जातिको कला संस्कृति, दैनिक व्यवहार, रहनसहन

 राउटे जातिको कला संस्कृति, दैनिक व्यवहार, रहनसहन

लोपोन्मुख, घुमन्ते, आदिवासी जनजातिको रुपमा रहेको राउटे जातिको कला संस्कृति, दैनिक व्यवहार, रहनसहनमा परिवर्तन भैरहेका छन्‍ । राउटे जाति पहिलेको तुलनामा विस्तारै रुपैयाँ, पैसा, आधुनिक सामागि्रमा बढी प्रभावित हुने गरेको राउटेका विष्यमा जानकार व्यत्तmिहरुको प्रतित्रिmया रहेको छ ।

विगतका बर्ष्ाहरुमा पशुपालन गर्दा राम्रो नहुँने भन्दै पशुपालनलाइ तिरस्कार गने राउटे समुदायका व्यत्तmिहरु पछिल्लो समयमा वनजंगल विस्तारै विनास भएकाले वनमा गुना, बाँदर नपार्इने भएपछि व्यवसायीक बाख्रापालन सुरु गरेका छन्‍ ।

 सरकारले दिएको भत्ताबाट प्रतिपरिवार ४ वटादेखि ८ वटा सम्म बाख्रापालन गरेका छन्‍ । देउताको पुजा गर्दा होस वा अन्य परिवारममै मासुको प्रयोग गर्दा बाख्राकोनै मासु खाने गरेका छन्‍ ।

 सामुदायिक वन र राष्टि्रय वनमा प्रवेश गर्दा कुनै(कुनै ठाउँमा जंगलपनि संरक्ष्ण् गने भन्दै अवरोध सृजना गनेगरिएको बताउँदै राउटेका मुखिया एैनबहादुरले सरकार, सामुदायिक वन, जिल्ला वन, प्रशासनलार्इ वनमा प्रवेश गने वातावराण् मिलाइदिन पटक पटक आग्रह गर्दै आर्इरहेका छन्‍ ।

वन जंगल विनाससँगै राउटेको मुख्य आहार जंगली जनावारको लोप भैरहेको छ भने काठका सामागि्र निर्माण् गरी वित्रिmवाट खाद्यन जुटाउने उनीहरुको पेशा संकटनमा पने सम्भावना रहेको छ ।


 राउटे जातिले पहिले नयाँ व्यत्तmि देख्दा डराउने बोल्न नचाहने, फोटो खिच्न नदिने, आफ्‍ना महिला प्रतिनिधिलार्इसंगै नहिडाउने, मुखियाले भनेका सवै कुरा पालना गनर्े गथे तर पछिल्लो समयमा उनीहरु धेरै परिवर्तन भएका छन्‍ ।

महिलाहरुपनि सार्वजनिक कार्यत्रmमहरुमा देखिन थालेका छन्‍ । बाहय मानिसहरुसंग पनि कुरा गर्न थालेका छन्‍ । कसैले बोल्ने इच्छा जागेर प्रयास गरेमा पहिलो उनीहरुको माग रुपैयाँ वा जुरोट, विडि मध्यका एक वस्तु हुने गरेका छन्‍ ।खुलेरै आफ्‍ना समस्या राख्ने गर्छन, पत्रकारलार्इ धेरै सम्भmीने गर्छन, महिला प्रतिनिधिलाइसंगै हिडाउँछन, मुखियाले भनेपनि चित्त नबुभmेमा आन्तरीक संघर्ष् गने गरेको राउटेका विष्यमा अनुसन्धान गरिरहेका प्राध्यापकले बताए ।

 राउटे जातिको कला संस्कृति, भाष्, दैनिकि, रितिरीवाजका बारेमा अध्ययन गरी रहेका प्राध्यापक भने(युवा पिढिपनि आधुनिक संस्कृतिबाट प्रभावित रहेको छ । उनीहरु विस्तारै आफ्‍नो दैनिक जिवनलार्इ आधुनिक संस्कृति अनुसार परिवर्तन गरिरहेका छन्‍, जंगल विनास हुँदै जानु, जंगलमा बाँदर र गुना पार्इन छोड्‍दा बाख्रापालन गर्न थालेका छन्‍ ।”राउटेको दैनिक जिवनशैलि सकारात्मक र नकारात्मक दुर्इ किसिमले परिवर्तन भैरहेको र विस्तारै राउटेहरु सामाजिकरण्तफ उन्मुख भैरहेको बताइएको छ ।

 उनीहरु लागुआष्ध प्रयोगकर्ता (अम्मली), पैसामूखि भएका छन्‍, विस्तारै पशुपालन गर्न थालेका छन्‍, सरसफार्इलार्इ ख्याल गर्न थालेका छन्‍, भाष्ण्ा गर्नमा सिपालु भएका छन्‍, पत्रकार र सिडियो राउटेको पहिलो सम्वोधन हुने गरेको छ, आफ्‍ना समस्याहरु खुलेर राख्न थालेका छन्‍ ।स्थायी रुपमा बस्न नचाहने, वन जंगलमा घुमन्ते जिवन विताउँदै आफ्‍नै संसारमा रमाउन चाहने राउटे जाति पछिल्लो समयमा आधुनिकतातफ मोडिएको बताउँछन्‍ राउटेका विष्ायमा अनुसन्धान गरिरहेका वीरेन्द्रनगर बहुमुखी क्याम्पसका प्राध्यापक गुरुप्रसाद मैनाली ।

 राउटे जातिको वास्तविक तथ्याङ्‍क कति रहेको छ भन्ने कुरा उनीहरु बताउन चाहँदैनन्‍ राउटेका विष्ायमा जानकारहरुका अनुसार राउटे जाति एक सय ६५ को संख्यामा रहेको अनुमान गरिएको छ ।राउटेको प्रमुख बास स्थान सुखर्ेत, दैलेख, जाजरकोट, कालिकोट, बभाङ, बाजुरा, अछाम, रोल्पा रुकुमको तल्लो भेरी नदी किनारको जंगलमा रहेको छ ।

उनीहरु एक स्थानमा बढीमा एक महिना सम्ममात्रै बस्ने गर्छन्‍ । आफ्‍ना सदस्यको मृत्यु भएमा लासलार्इ त्यहि ठाउँमा गाडेर देवताको पुजा गरी अन्यत्र वस्ति साने गर्छन । उनीहरु विरामी भएमा, चोटपटक लागेमा, शरिरमा घाउँ भएमा जडिबुटिको प्रयोग गने गर्छन्‍ ।राउटे समुदायका बालबालिका कुपोष्को सिकार भैरहेकाले उनीहरुलार्इ पौष्टिक युत्तm आहारको व्यवस्था गनुपने, हात खुट्‍टामा घाउ खटीरा भएकाले स्वास्थ्य विविरमाफत स्वास्थ्य उपचारको व्यवस्था गनुपने, उनीहरुलार्इ सामाजिकिरण् गर्न मानोविमर्श अनुसार सहयोग गर्दै जानुपने राउटेका विष्यमा जानकार व्यिहरुको भनार्इ रहेको छ ।

 राउटे जाति लगायतका लोपउन्मुख जातिको संरक्ष्ण्का लागि सरकारले भत्ता, आवासको कार्यत्रम ल्याएको छ । राउटेलाइ सामाजिकरण् गने वा यसरीनै जंगली घुमन्ते रुपमै रहने दिने भन्नेमा विवाद रहेको छ ।हिन्दु धर्म मान्ने राउटे जाति विवाह गर्दा केटाले केटीलार्इ फकाउने, मागी विवाह गने, नभए मुखियाको सहयोगमा विवाह गने गर्छन । त्यसैगरी मृत्यु संस्कारमा कुनै सदस्यको मृत्यु भएमा ७ दिन सम्म जुठो बाने, नुन नखाने तर मासु नियमित खाने गर्छन । उनीहरुको मुख्य जाति कल्याल, रासकोटी, राजवंशी हुन्छ । उनीहरुको कुलदेवता दारेमस्टो हो ।

राउटे जातिभित्र नेतृत्वका लागि पनि ठुलै विवाह हुने गरेको छ ।राउटे जातिको उत्थानका लागि मासिक भत्तामा सरकारले बृद्धि गनुपर्ने रकम नगद दिँदा दुरुयोग हुने गरेकाले सामागि्र सहयोग गने तफ ख्याल गनुपने, स्वास्थ्य उपचारका लागि महिना(महिनामा घुम्टी शिविरको प्रवन्ध गनुपने, जातिको संरक्ष्ण् गर्ने वा स्थायी रुपमा बसोबार गराउँने भन्ने बारेमा स्पष्ट नीति ल्याउनुपने, बालबालिकाका लागि बैकल्पिक शिक्ष्को प्रवन्ध गनुपने, महिलाहरुलार्इ व्यवसायीक सिपमूलक रुचि अनुसारका तालिमहरु सञ्चालन गनुपने देखिन्छ ।


राउटेहरुको उत्पत्तकि सम्बन्धमा किंवदन्ती : कल्याल ठकुरी र रास्कोटी ठकुरी गरी राउटेमा दुर्इ जाति रहेका छन्‍ । कल्याल ठकुरीको सख्या बढी रहेको छ । राउटेबारे एक किंवदन्ती : संसारमा चार जातका मानिस छन्‍ । ब्रहमाका सन्तान ब्राहमण् ।

 विष्ण्का सन्तान ठकुरी । महेशका सन्तान मगर (मंगोल) र विश्वकर्मका सन्तान लोहर । यीमध्ये विष्ण्का सन्तान ठकुरीहरु फकोटमा बस्थे । उनीहरु सात भार्इ थिए । एक दिन ती सातभार्इ र बाबु समेत भर्इ भात खान बसेका थिए । ८ वटा थालमा भात पस्किएको थियो । खानेबेलामा माइलो भार्इ अचानक सन्कियो र बाबुको थालको भात समेत आफ्‍नो थालमा खन्याएर खान थाल्यो । आफु भोकै बस्नुपने भएपछी बाबु रिसायो र मेरो भाग किन खाइस्‍। मलाइ किन भोकै पारिस भन्दै भम्टीयो । अन्य ६ भाइले छुट्‍याए । त्यसपछी माइलो भाइ डरायो र भन्यो भैगो मलाइ नमार । मलाइ छाडी देउ । म बरु अन्तै गएर बसुँला । त्यसपछी उ भागेर फुकोटको ओरालो भmर्दाभmर्दा धेरै पर जंगलमा गइ काठको काम गरेर घुमन्ते जीबन बिताउन थाल्यो । त्यही माइलो ठकुरीका सन्तान राउटेहरु हुन्‍। त्यसरी फुकोट लाइ राउटहरुको मुलथलो मानिएको हो ।नेपालको महत्वपूर्ण् घुमन्ते जाति मध्यको राउटे आफुलाइ वनको राजा भएको दावि गर्छन्‍ । भारतको मध्य प्रदेशमा रावत, हिमाञ्चल प्रदेशमा रंका नामका वन मानिस पाइए भै नेपालमा राउटे नामका वन मानिस पाइन्छन । कुसुन्डाजस्तै यो जाति पनि जंगली र घुमन्ते जाति हो । यो अभैसम्म कृष्ि र पशुपालन पेशा अपनाइ‍ नसकेको जंगली जाति हो । यो अभmैसम्म कृष्ि र पशुपालन पेसा अपनार्इ नसकेको महत्पूर्ण् जनजाति पनि हो । यो जातिका बारेमा नेपालीलाइनै राउटेका बारेमा थाहा छैन्‍ र यो जाति पनि नेपाली हो भन्न्‍ ज्ञानसमेत छैन । राउटेलाइ मान्छे हो भनौं भने गाउँमा बस्दैन, मान्छे होइन भनौं भने मान्छे हो । राउटेलाइ कसै कसैले त नरभक्ष्ी पनि भनेर लेखेका छन्‍ । राउटेहरुले आफ्‍नो उत्पत्तस्थल पश्चिम नेपालको फुकोट क्ष्ोत्र हालको सेती अञ्चालको सेती नदि र पूर्वमा प्यूठानको माडि नदीको बिचको क्ष्ोत्रलाइ बताउँछन्‍ । पूर्वमा प्यूठान र जाजरकोट, पश्चिममा अछाम र डोटी, उत्तरमा जुम्ला, डोल्पा र दक्ष्िण्मा दाड, बाँके, सुखेत, कालिकोट, दैलेख जिल्लाका नदि किनार जंगली क्ष्ोत्रमा तिनीहरुको प्रमुख बास स्थान हुन्‍ । जातिपातिका दृष्टिले खेतीपाती गरी राजाको तिरो तिरी खाने र स्वतन्त्रपूर्वक जंगलमा घुम्ने राउटे गरी जम्मा दुइ जातमात्र छन्‍ भन्ने गरिन्छ । उनीहरु कहिलेदेखि उत्तm क्ष्ोत्रमा छन भन्ने कुराको पुष्टि भर्इनसके तापनि हजारौं बर्ष्देखि बस्दै आएको अनुमा गरिन्छ । राउटे शब्दको व्यत्पत्तकि  राउटे शब्दबाट राजपुत्र राअउत(राउत(राउते हुँदै राउटे शब्द बनेको अनुमान गरेका छन्‍ । र यिनीहरु आफुलाइ राजाका हेपिएका भार्इका सन्तान बताउँछन्‍ भनेर लेखेका छन्‍ ।

खानपान :

राउटेहरुले आफुलाइ बनराजाका रुपमा प्रस्तुत गर्दछन्‍ र बँादर, ढेडुवाको सिकार गर्छन्‍ । वनका कन्दमुल खान्छन्‍ । गोरस खाँदैनन्‍ । लोग्ने मान्छेहरु सिकार गने, काठका भाँडा बनाउने गर्छन्‍ भने आइमाइहरु दाउरा बटुल्ने कन्दमुल खोज्ने र खाना बनाउने गर्दछन्‍ । राउटेहरु चोट लागे खोटो टाँस्छन्‍ । टाउको दुखे भmारपात खान्छन्‍ । घस्नुपर्दा खरानी घस्छन्‍ । भmरफुक पनि त्यतीकै गर्छन्‍ । विरामी परेमा स्वास्थ्य उपचार भन्दापनि उनीहरु थामी भाँत्रि बसालेर ग्रह काटने, भुतको भाग फाल्ने गर्छन । यिनीहरु स्याउलाका अस्थायी छाप्रामा बस्छन्‍ तर गाँउमा कहिल्यै बस्दैनन्‍ । एक ठाउँमा १५(२० दिन या एक महिना भन्दा बढी पनि बस्दैनन्‍ र एक पटक बसेर छोडेको स्थानमा १२ देखी १४ बर्ष्को भन्दा अगाडी फर्किदैनन्‍ । यिनीहरु खोलाको बग्ने पानी खाँदैनन्‍ र मूलको पानी मात्र खान्छन्‍ । यिनीहरु रुपियाँ पैसाको संग्रह गर्दैनन्‍ । बन्चरो बछुला भने जहिले पनी साथै लिएर हिड्‍छन्‍ । यिनीहरु अरुजस्तो गफ ठट्‍टा गरेर समय बिताउदैनन्‍ बरु खाली समयमा टुनी, खिर्रो, सिमल आदिका काठका आरी, सन्दुस जस्ता भाँडा बनाइरहन्छन्‍ । एक ठाउँबाट उठेर हिडे भने पछाडी फकेर हेर्दा पनि हेर्दैनन्‍ । कसैको सित्तैमा लिने, भmुठो बोल्ने र ठग्ने कहिल्यै गर्दैनन्‍ कसैले ठग्न खोजे रिसाउँछन्‍ । चाडपर्वमा हिन्दु धर्म संस्कारका अन्य जातिका मानिसहरुले जस्तै गरी सेल रोटी बनाउने, माशुको जोडजाम गने र रमार्इलोसंग खानपिन गने गरेका छन्‍ ।

 भेष्भुष् :

 जुत्ता, चप्पल समेत लगाउँन हिचकिचाउँने राउटे जाति अहिले परिवर्तन तफ उन्मुख भएको छ । उनीहरु खुट्‍टाको सुरक्ष्ाका लागि भन्दै जुत्ता, चप्पल लगाउन थालेका छन्‍ । आफैले स्थानीय स्तरमा उत्पादन हुने कपडाको मात्रै प्रयोग गने उनीहरुले आजभोली बजारमा पाइने आधुनिक कपडाको प्रयोग तफ विस्तारै आत्रशित हुन थालेका छन्‍ । राउटेका लोग्ने मानिसहरुले लगाउने पोसाक पिठ्‍युँमा गादो, शिरमा टोपी या फेटा र लँगौटी मात्र हो भने महिलाहरु बुट्‍टा भएको खस्रो कपडाको घुँडाघुँडाको फरिया र छोटो चोलो लगाउँछन्‍ । जोडोको सयममा ठेटुवाका रुमाल ओडने गर्छन्‍ ।

गहना गहना :

अन्य जातिका महिलाहरुमा सुनको मोह धेरै हुने भएपनि राउटे जातिमा भने सुनलाइ महत्वदिर्इदैन्‍ । धेरै मूल्य पने भएर होइन पहिले देखिने सुनको प्रयोगलाइ राम्रो नमान्ने संस्कारका कारण्ा सुनको प्रयोग नभएको हो । गरगहनामा राउटेहरुमा फलाम, पित्तल, आल्मुनियम बाट बनेका गहना कान, घाँटी र नारीमा लगाउँछन्‍ ।

शारीरिक बनोट :

 सरसफार्इमा खासै ख्याल नराख्ने राउटे जाति अहिले परिवर्तन हुँदै गएको छ । यिनीहरुको शरीरको बनोट होचो कद, चोडाछाती छोटा हात खुट्‍टा बाटीएका पिडौला । पातला दाह्री जुगां, खस्रा केश, शरीरमा कम रौं राउटेको शारिरीक पहीचान हो । राउटेहरुको शारीरिक बनोटमा बारेमा योगी नरहरिनाथ कोमत अनुसार अग्लो कद, रातो बर्ण्, सुगठित मांसपेशी, सुदृढ हाड भएका हुन्छन्‍ । शारिरीक बनोटका बिष्यमा यात्री र योगी र अन्य कुरामा मिल्दो जुल्दो नै बताए पनि कदका बिष्यमा भने बिरोधाभाष् छ । एउटाले छोटो कद र अर्काले अग्लो कद बताइनु सायद आ(आफ्‍नै कदका राउटे भेटाएछन्‍ । शारिरीक सरसफार्इमा खासै ख्याल नराख्ने उनीहरु पछिल्लो समयमा सावुनको प्रयोग गरेर नुहाउन्‍, दारी, जुँगा काटने र सरसफार्इलार्इ महत्वका साथ गने गरेका छन्‍ ।

भाष्ाशैली :

 आफ्‍नो मातृ भाष्ा के हो भन्ने बारेमा अहिलेका राउटेहरुलार्इ जानकारीनै छैन्‍ । इतिहास विद्धका अनुसार राउटेहरुले बोलने भाष्ा खाम्ची भाष्ा हो । यिनीहरु पनि कुसुन्डाहरुले भै दुध खाँदैनन्‍ । हरेक पूण्िमामा अक्ष्ता र फलपातीले मष्टाको पुजा गर्छन । मष्टा बाहेक भुयाँर र सुर्यको पनि पुजा गर्छन । यो जातिको अनुवांशीक नाता अस्टेलोइट परिवारसंग निकटष्थ रहेको अनुमान समेत गरिएको छ ।

जनसंख्या :

सुखर्ेत, दैलेख, दाङ, कालिकोट, जाजरकोट जिल्लाका भेरी नदि किनारमा बसोबास गने राउटे जातिको एकिन तथ्याङक भने कसैसंग रहेको छैन्‍ । आफ्‍नो नाम र जनसंख्या लुकाउने उनीहरुले सरकारले दिएको मासिक भत्ता बुभmदा समेत बास्तविक तथ्याङक दिने गरेका छैनन्‍ । जनसंख्या बताउँनु धार्मीक रुपमानै बन्देज रहेको राउटेका मुखियाले बताउँछन्‍ । यस क्ष्ोत्रका जंगली क्ष्ोत्रमा पार्इने राउटेको संख्या हाल डेढ सयदेखि दुर्इ सयको संख्यामा हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ । बालबालिका पनि ४० जनाको संख्यामा हुन सक्ने राउटेका क्ष्ोत्रमा काम गने संस्थाको तथ्याङकले देखाएको छ ।यिनिहरुको संख्या अधिराज्यभर जम्मा जम्मी २ सयको संख्यामा रहेको मानव शास्त्रिहरुको एक मत रहेको छ । रार्इनहार्डले चाहि १०५ देखि १४० जना सम्म हुन सक्ने अनुमान गरेका छन्‍ । मेचीदेखि महाकालिको राउटेसम्वन्धी विवरण्मा पनि राउटेको संख्या १०४ देखि १४० सम्ममात्र भनिएको छ । २०४८ सालको जनगण्ानामा भने राउटेको संख्या ९५५ पुरुष्ा र २१२३ महिला गरी २८७८ उल्लेख भएको छ । जसलार्इ सवै मानव शास्त्रिहरुले गम्भीर त्रुटि भनेका छन्‍ । २०५८ सालको जनगण्नाअनुसार यस जातिको जनसंख्या ६५८ जना रहेको छ ।

विवाह प्रथा :

हिन्दु धर्म मान्ने यो जातिको विवाह प्रथा अन्य जातिको जस्तै रहेको छ । केटाको तफबाट केटी माग्न केटाको बुबा र मुखियालार्इ लिएर जाने गरिन्छ । तर पहिलेको जस्तो मागेर विवाह गने संस्कार हटदै गएको राउटेका बताए । उनका अनुसार हाल केटा र केटीको मायापि्रति बसेमा भागेर विवाह गने गरेका छन्‍ । भाजुसंग यिनिहरुको हेलमेल हुने गर्दछ । रास्कोटी र कल्याला ठकुरी गरी दुर्इ जाति भएकाले एक जातिमा नभएरे अन्तरजातिय विवाह गने गरेका छन्‍ । राउटेहरुले विवाह गर्दा बंशान्तर विवाह गने गर्दछन्‍ । एउटै बंशभित्र विवाह गनुलाइ पाप कर्म ठान्दछन्‍ । विवाह परम्परामा उनीहरुले ब्राहमण् तोकेर त्यहि व्यत्तmि माफत कर्मकाण्ड गने गर्दछन्‍ । १५(१६ बर्ष्कै उमेरमा यो जातिमा बालविवाह हुनेगरेको छ । बाल विवाहका कारण्ा बालबालिकाहरु अस्वस्थकर जन्मने, कुपोष्ित हुने, आमा कम्जोर हुने, आमा र बच्चाको ज्यान समेत जोखिममा पने गरेको छ ।

धर्म संस्कृति :
साउने संत्रान्ति, दशै, पुष्ो, माघे संत्रान्ति, चैत दशै जस्ता चाडपर्व मान्ने गर्दछन्‍ । दशैमा मान्यजन संग हिन्दु परम्परा जस्तै गरी टीका लगाउँछन्‍ । खसी, कुखुरा, भेडाको बली चडाउँछन्‍ । जाँड रक्सी, मासु खान्छन्‍ । नाच गान गरेर रमार्इसंग पर्वहरु मनाउने गर्दछन्‍ । खानामा भात, पुवा खान मन पराउँछन्‍ । अरुले मारेको वा अरुले मारेको जनावर वा आफै मरेको जनावारको माशु खाँदैनन्‍ । बाँदर र गुनाको मासु काचै पनि खान्छन पोलेर पनि खान्छन्‍ । आफैले देखेको जिचमा मात्रै विश्वास गर्दछन्‍ । आफुले बनाएका काठका भाँडा गाउँ गाउँमा पुगि अन्न संग साटेर अन्न लिएर जंगल फर्किन गर्दछन्‍ । आफुले जानेका उखान टुक्कालार्इ सुनाउने सिकाउने गर्दछन्‍ । जमिनमा अनय परम्परा जस्तै गरी खेती गर्न मन पराउँदैनन्‍ । लोग्ने मानिस नाचछन्‍ तर महिलालार्इ नाचन दिँदैनन्‍ । आफ्‍नो घर राउटे भन्दा बाहिर वस्न मन पराउँदैनन र अरुलार्इ पनि वस्ती, घरमा पस्न र वस्न दिँदैनन्‍ । लोग्न मानिस र विदुवा आर्इमार्इ बाहेर अरुलार्इ गाउँ प्रवेश गर्दैनन्‍ ।

अन्तीम संस्कार :

 राउटेहरु मान्छे मर्दा गाडने गर्छन । गाडदा मृतकका भाँडा, कुँडा कपडा उसले सिकारमा लैजाने जाल, बन्चराको विड, सवै लाससंगै राखेर माटाले पुरिन्छ र माटाले ढुँगाले थिच्ने काम गरिन्छ । मान्छे मरेको १३ दिनमा चोखिने काम हुन्छ । साना बालबालिका मरेमा ९ दिनमै चोखिन्छन्‍ । किरिया वस्दा नुन खाँदैनन्‍ । अरुको घरमा जाँदैनन्‍ । टोपी फेटा लगाउँदैनन्‍ । भात मात्रै खान्छन्‍ । आफ्‍नै जातिमा एक जनालाइ ब्राहमण् तोकेर त्यही व्यत्तmिमाफत कर्मकाण्ड गने गर्दछन्‍ ।